Gezamenlijke Gemeentelijke Uitvoering luidt de volledige naam van het instrument dat in 2017 in het leven is geroepen omdat er, zegt VNG-directeur Nathan Ducastel, ‘bij gemeenten behoefte was aan de gezamenlijke uitvoering van taken ter ondersteuning van gemeenten’. De gedachte is eenvoudig: door gezamenlijke uitvoering van taken kunnen gemeenten veel tijd en geld besparen. Ze hoeven immers niet zelf het wiel uit te vinden of dure geautomatiseerde systemen zelf te onderhouden.
Intussen zijn er de afgelopen zeven jaar ruim honderd producten en diensten op poten gezet. Denk aan het contractstandaarden voor de jeugdzorg, gezamenlijke inkoop voor telecommunicatie, printers en Microsoft-producten, het 14+-netnummer waarop je als inwoner je gemeente kunt bellen en GIBIT, de Gemeentelijke Inkoop bij IT. Ook de Informatiebeveiligingsdienst die gemeenten helpt bij het voorkomen van datalekken is vanuit GGU gefinancierd. ‘Het gaat nadrukkelijk om zaken die de autonomie van gemeenten niet raken,’ zegt Ducastel, ‘maar die gemeenten wel kunnen helpen bij de uitvoering.’ 
De afgelopen jaren is het fonds volwassen geworden, zegt Ducastel. Waar GGU-projecten in het begin door gemeenten vaak alleen als dienstverlening werden gezien, worden ze nu breder opgepakt, ook in bijvoorbeeld het fysieke of sociale domein. Daardoor is er in de hele organisatie meer aandacht voor de producten en diensten. ‘Daar zijn we echt naartoe gegroeid. Inmiddels begrijpt iedereen dat het een belangrijk instrument is. Maar elke groeistap die we zetten, vraagt aandacht voor hoe je het inricht. We zien dat die betrokkenheid bij gemeenten ook veel breder leeft.’

Verbreding
Die verbreding is te zien in de proposities die de VNG de afgelopen jaren op de Algemene Ledenvergadering (ALV) aan gemeenten voorlegde. Afgelopen juni ging het bijvoorbeeld om het Platform Sociaal Domein, dat gemeenten en partijen in het sociaal domein moet ondersteunen bij de organisatie van hulp en ondersteuning van inwoners. Dat kan wanneer ‘we als één lokale overheid de dienstverlening doelgerichter en efficiënter inrichten’, schreef de VNG in een toelichting op de propositie. Andere voorstellen afgelopen juni gingen over bestaanszekerheid, asiel en migratie en Common Ground.

Ravijn
Het bijbehorende Fonds GGU is bedoeld om de activiteiten te financieren. De VNG legt hierover verantwoording af aan de ALV. Gemeenten dragen bij aan het fonds naast de reguliere afdracht aan de VNG. Toch wringt dat weleens bij gemeenten. Ze moeten zelf fors de broekriem aanhalen, zeker nu het ravijnjaar 2026 nabij is. Tegelijkertijd gaan ze jaarlijks bijdragen aan het Fonds GGU dat stevig groeit. Ruim 84 miljoen euro zit er in 2025 in de pot, opgebracht door alle deelnemende gemeenten. En misschien, zei algemeen directeur Leonard Geluk van de VNG al eens, verdubbelt het bedrag op termijn zelfs. Het is geld dat gemeenten zelf niet meer lokaal kunnen besteden aan het sociaal domein, onderhoud van wegen of het openhouden van het zwembad. 
Op de afgelopen ALV, afgelopen juni in Hazerswoude, werd de GGU-begroting voor 2025 met ‘slechts’ 87,14 procent van de stemmen aangenomen. In eerdere jaren lag dat percentage veel dichter bij de honderd. Ducastel begrijpt de zorgen die lokaal leven. De uitslag van de ALV ziet hij als een belangrijk signaal. ‘Gemeenten wilden bij de stemming aangeven dat het niet tot in de hemel mag groeien. Daar moeten we heel serieus mee omgaan.’ 
Wel plaatst Ducastel de GGU-kosten in perspectief. Neem het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Gemeenten investeren voor zo’n 160 miljoen euro in de uitwerking van beide akkoorden. ‘Als je dan 2 of 3 miljoen euro collectief investeert zodat je aan kennisontwikkeling kunt doen en de implementatie slimmer kunt uitvoeren, dan is dat niet veel geld.’
Een complexiteit, zegt Ducastel, is dat gemeenten de besparing die GGU oplevert, slechts één keer in de boeken kunnen invoeren. ‘Mensen vergeten daarna dat er structureel kosten bespaard worden. Dat is voor ons wel een uitdaging.’

Collectief sterker
Maar, zegt hij, juist door de samenwerking te zoeken, besparen gemeenten op de uitvoering. ‘Het is de vraag waar je in gelooft. Wil je het allemaal zelf individueel regelen waardoor je misschien op de uitgaven moet knijpen, of wil je samenwerken waardoor je collectief sterker aan de lat staat?’ Naast financiële voordelen, levert meedoen aan GGU-projecten ook een kwalitatieve impuls. Zeker nu veel gemeenten moeite hebben om vacatures te vervullen waardoor ze niet alle kennis en kunde zelf in huis hebben. Ook kunnen gemeenten samen optrekken bij de implementatie van nieuwe wet- en regelgeving, maar ook gezamenlijk, dus met meer impact, feedback geven aan het rijk.
De VNG-directeur wijst op de Verenigingsstrategie van de VNG richting 2030, waarin gemeenten een stap naar voren willen zetten om een centrale rol te spelen bij het oppakken van grote maatschappelijke vraagstukken. Denk aan het klimaat, het woningtekort en bestaanszekerheid. ‘Vanuit GGU willen we zaken oppakken die gemeenten morgen al werk uit handen nemen, en het werk zo gemakkelijk mogelijk maken.’ 
Wensen zijn er nog wel. Verreweg de meeste producten die vanuit GGU gerealiseerd zijn, zijn beleidsarm. Maar met de bezuinigingen die op gemeenten afkomen en de taken die ze moeten uitvoeren, is het zaak om goed uit te zoeken waar de grens ligt, zegt Ducastel. ‘Naarmate middelen en mensen schaarser worden, zullen we tot andere manieren van werken moeten komen. De vraag is dan in hoeverre gemeenten nog de ruimte voelen om dingen zelf te doen. Waar dat kan, zullen we daar ook een beweging moeten maken.’