De absolute meerderheid halen bij verkiezingen, het is een droom van veel partijen en groeperingen. Maar die droom komt slechts zelden uit. Het gebeurde wel bij Echt voor Barendrecht (EvB), dat in 2022 twintig van de 29 zetels won in de raad van Barendrecht. 
Die grote overwinning kwam niet uit de lucht vallen. EvB was bij de raadsverkiezingen van 2018 al de grootste. Andere partijen wilden echter niet met EvB in een college, tot verontwaardiging van veel inwoners van Barendrecht. Hoe groot dat onbegrip was, toont de uitslag van de verkiezingen van twee jaar geleden.
Net als vier jaar eerder weigerden de andere partijen in 2022 om met EvB een college te vormen. Dus stelde de partij een college samen met drie eigen wethouders en één onafhankelijk wethouder. Wethouder Lennart van der Linden: ‘Wij hebben vanaf dag één na de verkiezingen gezegd dat wij geen wraak wilden nemen op de partijen die ons tijdens de vorige zittingsperiode hebben buitengesloten.’
Desondanks moest de verkiezingsuitslag even beklijven, herinnert EvB-fractievoorzitter Miranda Mes zich: ‘Vanaf de verkiezingen in maart tot aan het zomerreces waren de verhoudingen met de andere partijen niet al te best. Maar daarna heeft iedereen z’n beste beentje voorgezet om tot een goede samenwerking te komen.’

Zorghotel

EvB probeerde volgens Van der Linden waar mogelijk de andere partijen te betrekken bij beslissingen. Zoals bij de keuze van een onafhankelijk wethouder. Die is geworven met behulp van een sollicitatiecommissie met daarin ook raadsleden van de oppositiepartijen. Daarnaast heeft het college bij het schrijven van zijn meerjarenprogramma ook gekeken naar de verkiezingsprogramma’s van de andere partijen. Van der Linden: ‘Als we iets lazen dat ons aansprak, namen we dat over.’ Als voorbeeld noemt hij een voorstel van het CDA voor een zorghotel in de gemeente. ‘Dat vonden we prima, en we hebben vastgelegd dat we daar serieus naar gaan kijken.’
Het contact met de andere partijen verloopt volgens Mes inmiddels veel beter. ‘Als andere partijen voorstellen gaan indienen, benaderen ze tevoren ook onze fractie.’ En volgens Van der Linden is het college goed te bereiken voor raadsleden van de oppositie. ‘Enkelen bellen regelmatig met wethouders.’ 
De fractie van EvB heeft uiteraard korte lijnen naar het college, maar streeft naar transparantie, zegt Mes. ‘We maken veel gebruik van schriftelijke vragen. Die worden opgenomen in het raadsinformatiesysteem. Dat is voor iedereen te raadplegen, dus de raad en de inwoners kunnen over dezelfde informatie beschikken.’

We stemmen niet klakkeloos vóór alle collegevoorstellen

De EvB-fractie stelt zich in de woorden van fractievoorzitter Mes ‘positief-kritisch’ op tegenover het college. ‘We beoordelen onderwerpen op de inhoud, en stemmen niet klakkeloos vóór alle collegevoorstellen.’ Zo wilde het college flexwoningen bouwen in een bepaald gebied. Omwonenden hadden argumenten tegen; de raad nam die over, inclusief EvB. ‘Dus gaat dat plan niet door.’ 
Dat afstemmen van het collegevoorstel laat volgens Van der Linden zien dat de democratie in Barendrecht werkt. ‘Bewoners die erbij waren in de raadzaal zagen dat met eigen ogen. Dat vind ik belangrijk.’

Afbreukrisico

Contact met inwoners is en blijft een essentieel onderdeel van de werkwijze van EvB. Van der Linden: ‘We trekken ongeveer eens in de drie weken met een man of twintig, dertig de wijken in. Voorheen met een bus, binnenkort met een opvolger. We bellen bij iedereen aan.’ Daarmee verkleint de partij ook de kans op een afbreukrisico, dat een besturende partij bij volgende verkiezingen nu eenmaal vaak loopt. EvB zal immers eerder worden aangekeken op alles wat er mis is in Barendrecht dan de andere partijen. Tijdens wijkbezoeken kunnen partijleden eventueel uitleg geven. Maar volgens Van der Linden is het simpel: ‘We zullen gewoon moeten leveren op ons tienpuntenplan. We zitten voorlopig goed op schema.’

Dualiteit

HOI Werkt (Hilvarenbeek) heeft nipt (negen tegen acht) een absolute meerderheid in de raad. Democratische vernieuwing vormt zijn speerpunt. HOI had liefst een samenwerkingsakkoord gesloten met de andere twee raadspartijen, aldus fractievoorzitter Ko Hamelink. De partijen waren op weg, er was zelfs een informateur. ‘Maar helaas, wij zijn er met hen niet uitgekomen.’ 
Voor HOI zat er niets anders op dan een college met eigen wethouders te vormen. Het college bevoordeelt de fractie volgens Hamelink niet boven de andere fracties. ‘Wij krijgen bijvoorbeeld niet meer informatie dan de andere twee partijen.’ HOI streeft dualiteit na, en stemt ook weleens tegen collegevoorstellen. Zo wilde het college het zoekgebied voor de plaatsing van windturbines vergroten. ‘De raad stemde tegen, wij ook.’ 
De drie fracties in de raad zitten in ieder geval vaak op één lijn, zegt Harmelink. ‘Grof geschat krijgt ongeveer tachtig procent van de besluiten steun van alle fracties. Onder meer over de begroting zijn we het echter niet eens.’
Toch realiseert Hamelink zich dat HOI Werkt soms de kop van Jut is. Ook buiten zijn schuld. Het kabinet gaat dit jaar over op een nieuwe financieringssystematiek van het gemeentefonds. Voor volgend jaar en voor 2026 staan er flinke kortingen ingeboekt. ‘Daar kan ons college natuurlijk niets aan doen.’

We durven in debatten nu wat meer het achterste van onze tong te laten zien

Kritische noot

Ook Leefbaar Zeewolde heeft meer zetels (tien) in de raad dan de andere vijf partijen (samen negen). De partij, opgericht om bouwen in het bos te voorkomen, is al bijna een kwarteeuw de grootste. Maar zij heeft sinds twee jaar de absolute meerderheid. Toch zocht zij bewust een coalitiepartner. Fractievoorzitter Tom Zonneveld: ‘We wilden niet in de positie komen dat we steeds onze grote macht moesten aanwenden. Een coalitiepartner moest voor een permanente kritische noot zorgen.’
De ChristenUnie (CU), met vier zetels, was de meest logische partner. Net als Leefbaar Zeewolde won zij de laatste verkiezingen. De overeenkomst: beide partijen stemden tegen de komst van een datacenter, dat Meta op een terrein van 166 hectare wilde bouwen. Beide partijen leveren twee wethouders. ‘Dat is relatief veel voor de CU. Maar met een verhouding van drie tegen één zou de CU weinig te zeggen hebben.’
Leefbaar Zeewolde probeert zoveel mogelijk duaal te werken. ‘Onze fractie maakt zelf de inhoudelijke afwegingen. Zo wilde het college minder geld op de begroting voor onderhoud van gemeentelijk vastgoed. Wij wilden daarbij wat ruimer in het financiële jasje zitten. Ons amendement daartoe werd in de raad aangenomen.’
De verhouding tussen Leefbaar Zeewolde en de andere fracties staat inmiddels minder op scherp. ‘We durven in debatten nu wat meer het achterste van onze tong te laten zien. Dat maakt het debat beter en inhoudelijker.’

Vergelijk het met een scherp keukenmes: je kunt er de lekkerste gerechten mee bereiden, maar je kunt jezelf er als partij ook mee in de vingers snijden

Misbruik de macht niet

John Bijl is directeur van het Periklesinstituut, dat gemeenteraden begeleidt en trainingen verzorgt voor fracties en politici. Het verschijnsel partij met absolute meerderheid kent hij uit de praktijk. ‘Vergelijk het met een scherp keukenmes: je kunt er de lekkerste gerechten mee bereiden, maar je kunt jezelf er als partij ook mee in de vingers snijden.’ Dat laatste gebeurt vooral als zo’n partij vier jaar lang achterover gaat leunen. ‘Dan maak je vaak dezelfde fout als de politieke tegenstander die je verslagen hebt.’
Misbruik je macht als grootste partij vooral niet, luidt het advies van Bijl. ‘Doe je dat wel, dan investeer je alleen maar in wantrouwen in de politiek, en is het snel gedaan met je absolute meerderheid.’
Investeren in de kwaliteit van het politieke debat acht Bijl onontbeerlijk. ‘Blijf als partij vooral het debat aangaan en zorg dat je afwegingen helder en zichtbaar zijn. Zo verwond je niet je vingers, maar benut je de mogelijkheid om als grootste partij echt iets voor elkaar te krijgen.’