Platform31 bekeek in opdracht van de VNG 116 coalitieakkoorden die eind mei gesloten waren; een diepgaandere analyse op basis van een groter aantal wordt in september verwacht. Uit de eerste verkenning valt op dat veel gemeenten zien dat er ‘veel tegelijkertijd op hen afkomt’, aldus Platform31. Van gemeenten wordt onder meer verwacht dat ze een bijdrage leveren aan grote landelijke opgaven en crises. ‘Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, zijn de meeste gemeenten zich ervan bewust dat regionale samenwerking en een integrale aanpak essentieel zijn’, constateren de onderzoekers. In de coalitieakkoorden wordt daar ‘voorzichtig op voorgesorteerd’.

Turbulent
De analyse geeft een beeld van de problematiek waar gemeenten mee te maken hebben en hoe de aandacht wordt verlegd naar nieuwe vraagstukken. ‘Dat de afgelopen jaren turbulent geweest zijn, wordt weerspiegeld door het feit dat in de 116 coalitieakkoorden in allerlei toonaarden het woord “crisis” wordt gebruikt,’ schrijven de onderzoekers.
Het woord ‘coronacrisis’ wordt 73 keer aangehaald. Daarnaast worden de woorden ‘wooncrisis’, ‘energiecrisis’, ‘klimaatcrisis’ en ‘stikstofcrisis’ vaak genoemd. ‘Deze crisisbeleving is een duidelijk verschil met de coalitieakkoorden van vier jaar geleden’, aldus Platform31. Stikstof kwam vier jaar geleden zes keer aan de orde in alle 337 akkoorden, en wordt nu al 70 keer genoemd in 116 akkoorden. Een ander prominent en actueel vraagstuk in de akkoorden is het herstel van het vertrouwen in de overheid en het tegengaan van polarisatie.

Regionale samenwerking
Voor de aanpak van het leeuwendeel van deze crises en opgaven kijken de nieuwe coalities naar de regio. Het gaat dan met name om de opgaven in het ruimtelijk domein: stikstof, woningbouw, klimaat en energie. ‘Een belangrijk deel van de ontwikkelingen in de komende jaren overstijgt de schaal van onze gemeente en raakt de regio’, schrijft bijvoorbeeld de nieuwe coalitie in Het Hogeland.

Financieel
Daarnaast overheerst de onzekerheid over de gemeentelijke financiën in de coalitieakkoorden. De herverdeling van het gemeentefonds leidt ertoe dat sommige gemeenten er financieel op achteruitgaan, andere gaan er juist op vooruit. Opmerkelijk is dat met name in de coalitieakkoorden van die laatste groep verwezen wordt naar het gemeentefonds.
De financiële onzekerheid voor 2026 en verder zorgt voor twijfels: het rijk heeft weliswaar extra geld beschikbaar gesteld, maar alleen tot en met 2025. Gemeenten moeten echter ook al 2026 – het laatste jaar tot de volgende verkiezingen – financieel gedekt hebben. Dat leidt tot vragen in meerdere coalitieakkoorden – en tot bezuinigingen.
Dan zijn er nog de groeiende kosten van de jeugdzorg. In veel gemeenten wordt meer geld aan de jeugdzorg uitgegeven dan door het rijk is begroot. Zo constateert de nieuwe coalitie in Stede Broec dat ‘als gevolg van de jeugdzorgtekorten het onderhoud in de buitenruimte de afgelopen periode is teruggebracht naar een lager onderhoudsniveau’.
Ander heet hangijzer: wonen. Sommige coalities spreken dus van een ‘wooncrisis’. Een belangrijke prioriteit voor de colleges, fors meer dan vier jaar geleden, is het bouwen voor specifieke doelgroepen, en dan met name voor starters, maar ook voor ouderen, mensen met een laag inkomen en statushouders. Waar de afgelopen tijd veel aandacht is geweest voor het binnenstedelijk bouwen, is voor meerdere gemeenten bouwen buiten de bebouwde kom niet langer taboe.