De leden van de VNG waren eind juni tijdens hun jaarvergadering in Westfriesland eensgezind. Met 99,6 procent van de stemmen steunden zij de VNG-resolutie die voor Prinsjesdag duidelijkheid van het kabinet eist over de financiële ruimte voor gemeenten na 2026.
De VNG kon verder met het overleg met het kabinet over onder meer het dichten van het gat in het gemeentefonds vanaf 2026. Dat ontstaat doordat de financieringssystematiek van het fonds dat jaar verandert. Omdat de nieuwe systematiek nog wordt uitgewerkt, vertaalt het kabinet het accres 2022-2025 van het coalitieakkoord niet door naar de jaren erna. Dit leidt tot een negatief accres in 2026 en in de daaropvolgende jaren is sprake van een accres van nihil. Door de ingrepen in de normeringssystematiek ontstaat er een ‘financieel ravijn’ van miljarden euro’s, zei VNG-voorzitter Jan van Zanen al eerder.

Goed overleg
Vorige week sprak een delegatie van het VNG-bestuur met premier Mark Rutte en enkele bewindslieden. Bruls noemt het een goed overleg. Het kabinet erkent de financiële problemen van gemeenten na 2026. ‘Het kabinet beseft dat het zo niet kan, maar we hebben nog geen toezegging voor compensatie. Die horen we eventueel pas op Prinsjesdag.’
Niet alleen de verlaging van het accres kwam ter sprake. ‘We hebben een heel mandje aan bezwaren’, zegt de burgemeester van Nijmegen. ‘Daar hoort ook de resterende opschalingskorting van 675 miljoen euro bij. Voor deze kabinetsperiode is die geparkeerd, maar na 2026 wil het kabinet die korting alsnog doorvoeren.’

Overkoepelende problemen hoor je samen aan te pakken

De VNG heeft opnieuw duidelijk gemaakt dat er structureel iets moet gebeuren aan de dreigende slechte financiële situatie op langere termijn. ‘Maar het kabinet heeft meer opgaven waar veel geld naartoe moet, zoals asielbeleid, woningbouw, klimaat en energietransitie. Compensatie van gemeenten staat niet boven aan het lijstje, zo reëel moeten we natuurlijk zijn.’
Maar als gemeenten onvoldoende worden gecompenseerd, moeten zij het mes zetten in hun begrotingen. Zij zijn verplicht een begroting op te stellen die meerjarig in evenwicht is. ‘Onvolledige compensatie kan zorgen voor pijnlijke keuzes, van bezuinigingen op de bibliotheek tot minder onderhoud in de openbare ruimte. Daar zit niemand op te wachten.’

Bijkomend probleem van onvoldoende compensatie na 2026 is volgens Bruls dat gemeenten minder kunnen bijdragen aan de uitvoering van kabinetsplannen. ‘Zij kunnen hun geld natuurlijk maar één keer uitgeven.’ Dat is onwenselijk voor het kabinet, maar ook voor de VNG. ‘We vormen immers met andere bestuurslagen één overheid. Overkoepelende problemen hoor je samen aan te pakken.’

Belastinggebied
Gemeenten zijn bereid om met het kabinet te spreken over eventuele verruiming van het gemeentelijk belastinggebied, aldus de VNG-resolutie. De voorwaarde: het kabinet moet adequate financiering voor alle gemeentelijke taken in het vooruitzicht stellen. Die toezegging is nog niet gedaan. Tijdens het overleg van vorige week kwam het onderwerp wel ter sprake. ‘Maar er was en is geen concreet voorstel.’
Bruls ziet het ook niet als een reële optie. ‘Het moet natuurlijk eventueel wel gaan over een verschuiving van een rijks- naar een gemeentebelasting, zodat er geen lastenverhoging voor de burger plaatsvindt. Dat betekent dan ook automatisch dat er geen extra geld in de schatkist binnenkomt. En het werkt niet tegen het financieel ravijn.’ Daar komt nog bij dat een dergelijke verschuiving een ingewikkelde exercitie is. ‘Wil je die zorgvuldig uitvoeren, dan red je dat niet voor 2026.’
De resolutie stelt als voorwaarde dat met het kabinet alleen afspraken kunnen worden gemaakt over gezamenlijke aanpak van beleid na toezegging van volledige compensatie van het financieel ravijn na 2026.
Desondanks heeft de VNG vorige maand samen met het Veiligheidsberaad, dat bestaat uit de voorzitters van de vijfentwintig veiligheidsregio’s, afspraken gemaakt met het rijk om uit de asielcrisis te komen en te blijven. Gemeenten krijgen volledige compensatie voor hun bijdrage. Bruls: ‘We hebben als VNG tevoren wel overwogen of we wel een akkoord konden sluiten terwijl we in groter verband geen overeenstemming hebben over onze financiën. Gemeenten konden natuurlijk niet zeggen dat ze niet meewerken aan de opvang van asielzoekers en de huisvesting van statushouders. En we krijgen een zeer ruime compensatie voor onze medewerking.’
Bruls noemt het overigens geen ‘wenkend perspectief’ dat gemeenten per beleidsterrein akkoorden gaan sluiten met het rijk. ‘Het asielbeleid vormt de uitzondering op de regel dat we alleen meewerken aan een gezamenlijke aanpak na de toezegging dat het financieel ravijn na 2026 wordt gedicht.’