Kille CBS-cijfers van begin dit jaar: twee op de drie vrouwen in de leeftijd van 12 tot 25 jaar zeggen in 2020-2021 weleens te zijn lastiggevallen op straat. Ze zijn nagefloten of nageroepen, soms ook achternagelopen. Een derde van de jonge vrouwen voelde zich onveilig of bang door deze straatintimidatie en paste het eigen gedrag aan, in de hoop zich weer veilig te kunnen voelen in de publieke ruimte. Volgens onderzoekers doen ze dat vooral omdat ze weinig fiducie hebben in andere mogelijke reacties, zoals het doen van aangifte.
Myrthe van der Houwen, psychologiestudente in Enschede, was twee jaar geleden níet van plan haar gedrag aan te passen. Telkens als ze door de Noorderhagen liep, maakten rondhangende jongens opmerkingen over haar uiterlijk, vertelde ze aan Trouw. ‘Dat gaat van “ik neem je mee naar huis en ga met je trouwen” tot “ik wil je kutje eten”.’ Toen ze vervolgens bij haar eigen woning ook nog werd aangerand, was de maat vol. Ze startte een petitie waarin ze vroeg om meer maatregelen om seksuele intimidatie op straat tegen te gaan. Die werd binnen drie maanden bijna 18.000 keer ondertekend. 
Voor VVD-raadslid Malkis Jajan was het in 2020 aanleiding om in de gemeenteraad van Enschede in actie te komen. Hij diende een motie in waarin hij het college onder meer opriep te komen met een actieplan om seksuele (straat)intimidatie terug te dringen. Een jaar later volgde een tweede motie om in de APV intimiderend gedrag strafbaar te stellen. Voor beide moties was brede steun in de Enschedese raad.

U zag die petitie en toen nam u direct contact op met de studente?
‘Ja, ik heb haar gelijk gebeld, nog voor het in de media kwam, en gevraagd hoe zij de intimidatie had beleefd en wat zij van de politiek wilde. Ze kwam het ook in de raad toelichten, ze vond dat de politiek het moest oppakken. Dat hebben we gedaan. Niet alleen ik, die eerste motie heb ik samen met Yara Hümmels van de PvdA geschreven. Zij had vooral ideeën over de preventie, ik zat meer op het repressieve deel. We vulden elkaar goed aan.’

Lag het niet meer voor de hand dat het college dit uit eigen beweging zou doen?
‘Het onderwerp speelde al langer, maar het college had er niets aan gedaan. De burgemeester gaat over veiligheid, hij zat vooral op de openbare orde, zeg maar de acute veiligheid. Dit vraagt om een aanpak voor de langere termijn. Dus toen heb ik het initiatief maar genomen, waarbij ik eerlijk moet zeggen dat het college er direct echt mee aan de slag is gegaan. Zo’n brede uitspraak van de raad moet ook een flinke steun voor het college zijn geweest.’

Dat het alleen gebeurt als je ’s nachts in een kort rokje door de binnenstad loopt, is echt een misvatting

Speelt het probleem in Enschede extra sterk omdat het een studentenstad is?
‘Seksuele intimidatie treft niet alleen studenten en ook niet alleen vrouwen tussen de 18 en 21. Het is heel breed, hoe meer je me het onderwerp bezig bent, hoe meer je ziet. Het gebeurt overal, op ieder tijdstip en het staat los van leeftijd of kleding. Dat het alleen gebeurt als je ’s nachts in een kort rokje door de binnenstad loopt, is echt een misvatting.’

Rotterdam probeerde eerder ook straatintimidatie via het strafrecht aan te pakken, maar ving bot bij de rechter omdat sissen en naroepen onder de vrije meningsuiting vallen. Waarom kwam u dan toch met die tweede motie?
‘In de eerste motie hadden we al gevraagd om te onderzoeken of strafbaarstelling mogelijk is. Dat bleek niet het geval. Toen bleek dat Alkmaar wel een manier had gevonden om straatintimidatie in ieder geval voor een deel strafbaar te stellen. Wij hebben dat overgenomen. Alkmaar stelde heel specifiek de gedragingen op straat strafbaar, die vallen niet zoals woorden onder de vrijheid van meningsuiting. Als je met een aantal mannen een steeg smal maakt zodat een vrouw niet meer kan passeren, dan is dat een gedraging. Die vorm van intimidatie is nu strafbaar.’

Was er veel discussie in de raad over de voorgestelde maatregelen?
‘Dat er een probleem is en dat we veel aan preventie moeten doen, dat ziet iedereen wel. Maar als het gaat om een harde aanpak zijn er wel partijen die daar wat minder fel in zitten dan ik. Ik pleit bijvoorbeeld voor meer cameratoezicht op plaatsen waar straatintimidatie veel voorkomt, anderen hebben daar hun twijfels over.
‘Ik ben ook voor de inzet van lokagenten, want om dit te kunnen bestraffen moet je iemand op heterdaad betrappen. Dat is lastig. Voor het kopen van alcohol zet je mystery shoppers in, dat zou ook voor de aanpak van seksuele intimidatie kunnen. In beruchte straten kun je als agent undercover gaan, als je je blauwe uniform draagt zal van intimidatie geen sprake zijn.’

Als mannen hun zonen goed opvoeden, zou dit niet nodig zijn

In Enschede loopt ook de campagne ‘Ben je oké?’ Hoe verhoudt die zich tot uw moties?
‘Die campagne richt zich vooral op omstanders: als je ziet dat iemand wordt lastiggevallen, stap er dan op af en vraag of diegene oké is, of doe alsof je bevriend bent. Kijk, we moeten dit met z’n allen oplossen, vooral mannen. Want de daders zijn mannen, het zijn ook mannen die andere mannen er makkelijker op kunnen aanspreken. Het argument “dan had je dat rokje maar niet aan moeten doen” kan niet. Het is echt een mannenprobleem. Als mannen hun zonen goed opvoeden, zou dit niet nodig zijn. Je moet niet je dochter leren zich te beschermen, je moet je zoon leren zich te gedragen.’

Sommigen zullen zeggen: dit is niet nieuw. Het op straat nafluiten van vrouwen is van alle tijden.
‘Ik ben te jong om dat te kunnen beoordelen, maar mijn gevoel en de gesprekken die ik voer, geven mij wel de indruk dat de situatie nu anders is dan voorheen. Het kan als intimiderend worden ervaren als je wordt nagefloten, maar vaak ook niet. Het wordt anders als je eerst fluit, dan zegt: wat zie je er lekker uit, en vervolgens, als er niet wordt gereageerd, gaat schelden. Zo gaat het vaak. We hebben het niet over jongens die op een nette manier op iemand af stappen en zeggen: goh, wat zie je er goed uit. Het gaat om de sisgeluiden die ze maken en de opmerkingen, steeds meer en steeds verdergaande opmerkingen. Dát is intimidatie.’

Uit verschillende onderzoeken, bijvoorbeeld in Rotterdam en Utrecht, blijkt dat vooral mensen met een migratieachtergrond zich schuldig maken aan straatintimidatie. 
‘In de gesprekken in de gemeenteraad heb ik dat aspect bewust achterwege gelaten. Als dat eenmaal ter sprake komt, dan wordt de discussie zo gespleten, dan gaat het alleen nog daarover en kom je niet toe aan een oplossing. Ik wil het niet bagatelliseren, maar mensen van alle culturen doen dit. Het is te makkelijk om te doen alsof dit een migratieprobleem is. Maar uit onderzoeken blijkt inderdaad dat sommige culturen oververtegenwoordigd zijn, dat kan een van de achterliggende oorzaken zijn. Daarmee wil ik die groepen niet wegzetten. Maar als je een probleem wilt oplossen, dan moet je naar alle oorzaken kijken. Als de conclusie is dat een cultuurverschil óók een oorzaak is, dan moet je ook dat oplossen. Maar je moet je niet alleen daar op focussen.’