Vorig jaar maakten hoogleraren Geerten Boogaard en Douwe Jan Elzinga in Binnenlands Bestuur in een essay over ‘lokale politiek en zorg’ nog eens duidelijk dat de gemeenteraad over alles gaat. Zij zijn warme pleitbezorgers van een sterke lokale democratie waarbij de gemeenteraad de ‘dominerende instantie’ is.
Met deze opvatting heb ik geen moeite. Soms komt het weleens voor dat een wethouder of burgemeester de indruk wekt het hoogste orgaan te zijn. Maar artikel 125 van onze Grondwet heeft het nog steeds over de gemeenteraad die aan het hoofd staat van de gemeente.
Zelfs bij de aanstelling van een burgemeester is het sinds twintig jaar zo dat de gemeenteraad een openbare aanbeveling rechtstreeks en zonder tussenkomst van de commissaris van de Koning naar de minister stuurt. De positie van de gemeenteraad werd daarmee aanmerkelijk versterkt: in feite kiest de raad de burgemeester, want daarna is niet één keer van een aanbeveling afgeweken. Dat kwam in de oude procedure wel regelmatig voor: tussen 1994-1998 werd het advies van de vertrouwenscommissie in maar liefst 25 procent van de benoemingen niet gehonoreerd. Dat ‘Haags achterkamertjesgedoe’ hebben we nu al een tijd achter ons gelaten.

Dat ‘Haags achterkamertjesgedoe’ hebben we nu al een tijd achter ons gelaten

Keurig en braaf
De zoektocht naar een burgemeester die past bij de gemeente begint met het vaststellen van een profielschets. Die profielschets geeft aan wat van de burgemeester wordt verwacht en wat de burgemeester van de gemeente mag verwachten. Daarna wordt er een advertentie geplaatst en sturen belangstellenden een sollicitatiebrief naar de commissaris van de Koning. Vervolgens wachten de gemeenteraad en de vertrouwenscommissie uit de raad keurig en braaf af wie naar het ambt gaan solliciteren.
Waarom spreekt men niet af om na de vaststelling van de profielschets als vertrouwenscommissie zélf te overleggen of men geschikte kandidaten kent? Vaak worden in informele gesprekken tussen gemeenteraadsleden namen genoemd van kandidaten die geschikt zouden zijn als nieuwe burgemeester. Wellicht kent men een uitstekende wethouder uit een gemeente in de regio, of een burgemeester in een heel andere provincie of iemand uit het bedrijfsleven, of iemand met een bestuursfunctie in een maatschappelijke organisatie. In plaats van afwachten wie er solliciteren, kan men ook zelf met namen komen van mogelijke kandidaten. Een vertrouwenscommissie hoeft niet af te wachten wie uit zichzelf op de advertentie reageren.

Goed overleg
In goed overleg met de commissaris kunnen mogelijke kandidaten door de commissaris geattendeerd worden op het gegeven dat de vertrouwenscommissie deze kandidaat in beginsel geschikt acht. Commissarissen maken zelf ook regelmatig kandidaten attent op vacatures. Dat kunnen vertrouwenscommissies van gemeenteraden toch ook? Een burgemeester werkt in het gemeentehuis, niet in het provinciehuis.
De burgemeester vervult een belangrijke, bijzondere en zichtbare rol in het lokaal bestuur en zit ook de vergaderingen van de gemeenteraad voor. Twintig jaar geleden werd de dualisering van het lokaal bestuur ingevoerd met als hoofddoel een versterking van de positie van de gemeenteraad. Bij de aanstellingswijze van de burgemeester kan de gemeenteraad een nog sterkere rol spelen, door niet achterover te leunen maar actief te zijn bij de komst van zijn voorzitter.