In alle gemeenteraden zijn de Regionale Energiestrategieën (RES) goedgekeurd. Dat is goed nieuws. Toch is er reden tot zorg. Met collega’s onderzochten we de democratische legitimiteit van het RES-proces. Veel raadsleden gaven aan dat ze daarover vragen hadden. Wat betekent democratische legitimiteit van de RES eigenlijk? Dat blijkt nog niet zo eenvoudig. 

We spreken van democratische legitimiteit als de politieke vraag wie wat krijgt en waarom op deugdelijke wijze tot een antwoord is gebracht. Maar, er zijn verschillende vormen waarop dat kan gebeuren: de representatieve, participatieve en de deliberatieve democratie. Zij komen elk tot andere manieren van beantwoording van de politieke vraag. En bij de RES zijn ze alle drie tegelijk aan de orde. Het enige probleem is dat ze lastig samengaan. 

Het nadeel is dat niet iedereen aan tafel zit

Representatieve democratie is de vorm waarbij gekozen volksvertegenwoordigers de politieke vraag beantwoorden. Daar zijn ze voor gekozen en daar hebben ze procedures voor afgesproken. Een besluit is legitiem als de volksvertegenwoordiging het volgens de regels heeft genomen. 
Participatieve democratie beantwoordt de politieke vraag volgens andere principes. De bevolking doet dat zelf. Mensen ontwikkelen zelf initiatieven. Ze nemen besluiten over de publieke ruimte. Zoals over de hoeveelheid windmolens in hun gemeente en de beste plek daarvoor.  
Bij deliberatieve democratie ligt de basis bij de georganiseerde verbanden. Die bepalen samen aan ‘tafels’ wie wat krijgt. Het nadeel is dat niet iedereen aan tafel zit. Wat gebeurt er met de zwakke belangen die niet vertegenwoordigd zijn? 

In de praktijk van de RES zien we elk van deze vormen terug. Een goede RES heeft lokaal draagvlak. De participatieve democratie krijgt ruim baan. We zien ook dat de deliberatieve vorm veel wordt toegepast. Vertegenwoordigende organisaties maken afspraken over wat er mogelijk is. Beide gevallen leiden tot spanning met de representatieve democratie. Volksvertegenwoordigers ervaren dat ze moeten ‘tekenen bij het kruisje’. Ze worden geconfronteerd met voorstellen waar ze zelf weinig over te zeggen hebben. 

En vanuit het perspectief van de representatieve democratie is ook niet eenduidig wanneer er sprake is van een legitiem besluit. In de minimale uitleg is dat een besluit dat volgens de spelregels tot stand komt. De bredere interpretatie is dat er vooral politiek debat moet zijn geweest. Zelfs als de raad niet akkoord is, kan dat een teken zijn van democratische legitimiteit. De raad maakt dan een grote kwestie politiek en dat kan legitimiteit juist verhogen. 

De energietransitie zal de komende jaren een enorme impact hebben op elke gemeente en gemeenschap in Nederland. Het is cruciaal dat daarover democratisch gelegitimeerde besluiten plaatsvinden. Hoe dat moet gebeuren is een transitie op zichzelf.