Borger-Odoorn was eind vorig jaar de eerste gemeente die werd beloond met een uitvoeringsbudget voor haar lokale preventieaanpak. Om daarvoor in aanmerking te komen, is een positief advies van de kerngroep Lokale Preventieakkoorden nodig. Een lokale preventieaanpak moet gericht zijn op ten minste twee thema’s uit het Nationaal Preventieakkoord: roken, alcohol en/of overgewicht. Daar mogen andere thema’s, zoals een gezonde leefomgeving, armoede en mentale gezondheid aan worden toegevoegd. Een andere belangrijke voorwaarde is dat de gemeente met minimaal drie partijen een gezamenlijke aanpak moet opstellen. Ten slotte moet een lokaal preventieakkoord een aanvulling zijn op bestaand beleid.
De gemeente Borger-Odoorn werkt al meer dan tien jaar actief aan een betere gezondheid voor haar inwoners. ‘In 2010 bleek uit onderzoek dat met name bij onze jongeren de lichamelijke gezondheid niet al te best was’, zegt wethouder Niek Wind (Gemeentebelangen). ‘We gingen echt richting code rood. Toen zijn we ons programma Gezonde Leefstijl gestart.’

Succes

En met succes. Want na vier jaar, in 2014, was de gemiddelde gezondheid gestabiliseerd. De jaren daarna bleek het aantal kinderen met overgewicht zelfs gedaald, van 16 procent in 2014 naar 12 procent in 2018, tegen de landelijke trend in. Wind: ‘De vraag was nu: hoe houd je dit vast? Dat vraagt inspanning van veel partijen, hoe betrek je die erbij? Wij vonden het logisch om een lokaal Sport- en gezondheidsakkoord te maken, want sport en gezondheid gaan hand in hand.’
Dat akkoord kwam er in januari 2020. Er stonden maar liefst 78 handtekeningen onder, variërend van mensen uit het onderwijs, de sport, welzijn, de cultuursector en de politiek tot de supermarkt en individuele inwoners. Uitgangspunt: het akkoord is van iedereen, sport, bewegen en gezonde leefstijl zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en samen gebruiken we de meerwaarde van sport, bewegen en een gezonde leefstijl om de dorpen mooier en beter te maken.  
In het akkoord zijn vier ‘leefgebieden’ benoemd: Kinderen groeien gezond, fit en vaardig op; Iedereen moet kunnen sporten en bewegen; Gezonde en toekomstige sportaanbieders en als vierde Een gezonde omgeving, die uitnodigt om te sporten en te bewegen. Daarbinnen zijn activiteiten en ambities georganiseerd, waarvoor aanvoerders, spelers en supporters zijn aangesteld. Zo is de aanvoerder of ‘trekker’ van het onderdeel Rookvrije generatie een fysiotherapeut. ‘We waren eerst wel bang dat we als gemeente vaak de trekkersrol zouden krijgen, maar er was veel enthousiasme bij de partners.’

Iedereen weet dat het een kwestie van lange adem is

Heilig huisje

Niels Frietema, beleidsadviseur sporten en bewegen, zegt dat je ook niet moet ‘overprediken’ als overheid. ‘Dat werkt averechts, je moet zoeken naar het goede evenwicht.’ Wind vult aan: ‘Omdat we voor zo’n brede aanpak hebben gekozen, met veel partners, is het ook geen boodschap van de overheid meer. Het beeld is niet dat van de gemeente die iets van mij wil. Als een sportvereniging iets opzet, heeft dat een heel ander effect dan wanneer wij dat doen. Mensen zijn verbonden met zo’n vereniging, hebben daar vertrouwen in.’
Maar de gemeente zit wel overal bij, met korte lijnen. Op elke school zijn bijvoorbeeld combicoaches actief; zij geven de gymlessen en houden de ontwikkeling van kinderen in de gaten. Zo worden bestaande structuren gebruikt om het gemeentebeleid in te vullen.
En ook binnen de gemeente is er groot draagvlak. De wethouder beklemtoont dat het programma Gezonde Leefstijl nooit onderwerp van (politieke) discussie is. ‘Iedereen weet dat het een kwestie van lange adem is, gedragsverandering duurt jaren. Daarvoor zijn stabiliteit en continuïteit nodig. Doordat we elke vier jaar de resultaten meten, zien we ook dat het resultaat heeft. Wij doen in Borger-Odoorn niet aan taboes, alles mag ter discussie worden gesteld, maar dit is een heilig huisje. Iedereen ziet dat het de moeite waard is.’

Meer dan een kers op de taart

Het akkoord is ook door alle wethouders ondertekend. Frietema: ‘En wanneer we op het gemeentehuis over het onderwerp Gezonde Leefstijl praten, zit niet alleen Niek Wind als sportwethouder erbij, maar ook de wethouders met volksgezondheid en onderwijs in hun portefeuille. Dus dan heb je al drie van de vier wethouders, zij krijgen van dichtbij mee wat er gebeurt en daarmee krijg je een breedgedragen programma.’ 
Dat Borger-Odoorn als eerste gemeente een uitvoeringsbudget kreeg voor haar lokale aanpak, is dat een kers op de taart van een beleid dat toch al succesvol was? Wind: ‘Het is veel meer. De ondertekening van ons akkoord was een eerste stap, het gaat nu pas beginnen. Met dit geld kunnen we nu daadwerkelijk aan de slag, dat is nodig om de energie en het enthousiasme van alle betrokkenen vast te houden.’