Jay zit in de problemen. Zijn jongere zus heeft vijfduizend euro geleend voor schoolspullen. Ze kreeg het voorschot van Jamai, een jongen die in de buurt bekendstaat als drugscrimineel. Hij was zelfs een beetje beledigd toen ze in eerste instantie weigerde. Maar nu wil Jamai het geld in één keer terug. Geld dat het gezin niet heeft. Jermain zet de oudere broer Jay onder druk om ‘een pakketje’ weg te brengen naar Antwerpen.

In de aula van het Rijswijks Lyceum maken de broer en zus ruzie. De zus wil naar de politie stappen, maar Jamai heeft gedreigd met geweld tegen het gezin. Dan onderbreken de drie acteurs van Stichting Confro uit Rotterdam het toneelstuk. Van een muisstille zaal vol jongerenwerkers, jeugdboa’s en wijkagenten willen ze weten wat Jay moet doen. Naar de politie gaan? Geen enkele hand gaat omhoog.

Korte scène
De scène zet een gesprek in gang onder de deelnemers, die naar de Rijswijkse school zijn gekomen voor de kick-off van een nieuw programma tegen jongerencriminaliteit. Naar de ouders zullen de meeste jongeren evenmin stappen, weet acteur Jermain Ferrier, die de scène al op talloze scholen heeft gespeeld. Maar als jongerenwerker hoopt hij dat Jay wél het lef heeft om op hem en zijn collega’s af te stappen. Die zal op zijn beurt weer overleggen met de wijkagent over hoe ze Jay het beste kunnen helpen.

Stichting Confro speelde deze korte scène bij de Rijswijkse kick-off van het programma Preventie met Gezag. Rijswijk is een van de twintig gemeenten die meedoen aan de tweede ronde van het programma, eerder kregen grotere steden al geld voor de preventie van jeugdcriminaliteit. Over de hele linie neemt jeugdcriminaliteit in Nederland af, blijkt uit cijfers. Maar een kleine groep jonge criminelen zorgt voor relatief veel en zwaardere incidenten, zoals wapen-, drugs- en geweldsdelicten. Een groep die bovendien steeds jonger wordt.

Gemeentegrenzen zijn voor criminele jongeren van geen betekenis

Nieuwe aanwas
Rijswijk krijgt de komende drie jaar 1,2 miljoen euro van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Naast het voorkomen van deze ‘nieuwe aanwas’ hoopt de gemeente hiermee te voorkomen dat startende jonge drugscriminelen verder afglijden. Alhoewel het met de meeste Rijswijkse jongeren goed gaat, is een klein deel kwetsbaar voor ‘criminele invloeden, verleiding en dwang’, staat in het projectplan. Ook opvallend: gemeentegrenzen zijn voor criminele jongeren van geen betekenis. Slechts één vijfde van de incidenten in Rijswijk wordt gepleegd door de ‘eigen’ jeugd, het merendeel van de jonge daders komt uit Den Haag.

Online ronselaars
De kwetsbare jongeren wonen in Rijswijkse wijken als de Muziekbuurt, het Havenkwartier en de Ministerbuurt. Het gaat om kinderen die jong zijn, naïef, soms een lichte verstandelijke beperking hebben, weinig ouderlijk toezicht kennen en in armoede en met schulden opgroeien. 

Van de 225 jongeren die hun eerste stappen maken in de criminele wereld, zijn 75 zogeheten ‘jonge aanwas’. Zij worden bijvoorbeeld in groep 8 ingezet voor klusjes als het verkopen van vapes of, als ze wat ouder zijn, het rondbrengen van pakketjes. Ruim veertig jongeren dreigen af te glijden naar de ‘harde kern’ die verantwoordelijk is voor relatief een groot aantal delicten. 

Het programma Preventie met Gezag begon in 2022 met de vijftien meest kwetsbare wijken, in 2023 kwamen daar nog eens twaalf gebieden bij. Omdat jeugdcriminaliteit niet ophoudt bij de grenzen van (groot)stedelijke gebieden, krijgen nu ook kleinere gemeenten zoals Almelo, Bergen op Zoom, Brunssum, Rijswijk, Kerkrade, Zoetermeer en Zwolle geld van het ministerie van Justitie en Veiligheid; een kleiner bedrag met een kortere looptijd van drie  jaar.

Rijswijk biedt vier interventies aan, vertelt projectleider Jitse Bosch.  Een daarvan is het redelijk succesvolle lesprogramma ‘Alleen jij bepaalt’ waarin basisscholieren alert worden gemaakt op criminele beïnvloeding. Voor jongeren die al onder de invloed van criminelen zijn, volgt een persoonsgerichte aanpak. Bijzonder is dat Rijswijk inzet op jongerenparticipatie en veel plek inruimt voor het voorkomen van online ronselaars.

Willekeur
Online jongerenwerkers van Epic Youth struinen het internet af op zoek naar meidengevechten, vernederfilmpjes en ronselvideo’s voor uithalers in de haven. De heat maps worden vervolgens gedeeld met scholen, wijkagenten en jongerenboa’s. ‘Wie heeft hier TikTok?’, vraagt burgemeester Huri Sahin aan de jongerenwerkers en politiemensen. Lang niet alle handen gaan omhoog. Ze verwijst naar de chaos die ontstond nadat influencer Chempie17 in Rijswijk een voetbalspel organiseerde waar honderden fans gehoor aan gaven. ‘Als het gaat om onlinegedrag, hebben we een grote achterstand in kennis,’ zegt ze.

Als het gaat om onlinegedrag, hebben we een grote achterstand in kennis

Met drie jaar subsidie hoopt de Rijswijkse burgemeester een slagvaardig programma uit te voeren met een kennisnetwerk dat straks sterk genoeg is om op eigen kracht verder te gaan.  Eerder protesteerden gemeenten als Zoetermeer over de willekeur waarmee sommige gemeente tien en andere drie jaar subsidie kregen. Ook de Rijswijkse wethouder Werner van Damme (VVD) refereerde hieraan op de kick-off. ‘Het heeft iets oneerlijks dat Delft en Den Haag tien jaar subsidie krijgen en wij drie jaar.’

Aulaverboden
Ook de gemeente Kerkrade werd afgelopen zomer toegelaten tot het programma Preventie met Gezag. Hier gaat de interventie ‘Alleen jij bepaalt’ aan de slag op twee basisscholen en een vmbo-school. Daarnaast is er een programma Jong en Verbonden, dat moet zorgen voor meer wederzijds begrip tussen ouderen en jongeren. In november werd er bovendien een jeugdhonk geopend. 

Kerkrade was al bekend met het programma vanwege Heerlen-Noord, dat bij de eerste lichting van het programma zat en besloot de aanpak deels met heel Parkstad Limburg te delen. Dat moet ook wel, zegt projectleider Gerben Brouwers, want de problemen in dit gebied zijn grootstedelijk. Uit cijfers uit 2021 van het CBS bleek dat Kerkrade en Heerlen binnen Parkstad Limburg de meeste kwetsbare jongeren hebben die kans maken om te worden gerekruteerd door criminelen.
Met de extra subsidie van drie jaar kunnen de kleinere gemeenten hun eigen accenten leggen. In Kerkrade is dat De Preventieve Leerkracht. Signalen van onder meer vmbo-scholen waren de aanleiding, vertelt de projectleider. ‘Bij nieuwe brugklassers werden gedragsproblemen geconstateerd die de scholen zorgen baarden’, vertelt hij. ‘Leerlingen gedroegen zich zo extreem dat er aulaverboden werden afgevaardigd. Een aantal kinderen bleek met twaalf en dertien jaar al in aanraking te zijn gekomen met de politie.’

Kerkrade besloot dat dus al op jongere leeftijd op scholen moest worden ingegrepen. Ze kwamen in contact met criminoloog Ydwien Vervoort die eerder in de Haagse Schilderswijk op verschillende scholen met evidence based gedragsinterventies werkte. Leerkrachten op zowel het primair als voortgezet onderwijs krijgen een training van respectievelijk vier of zes dagdelen om problematisch gedrag vroegtijdig te signaleren, te voorkomen en waar nodig positief aan te pakken.

Kennislacune
De deelnemende docenten zijn zeer positief over de interventie, zegt Vervoort, zowel wat betreft de deskundigheidsbevordering als de handelsbekwaamheid. ‘Luidruchtig of agressief gedrag zien we als een signaal dat een kind positieve kadering nodig heeft, vanuit liefde en verbinding. Doordat docenten beter leren kijken naar de signalen, kunnen zij deze ook beter aanpakken en positief beïnvloeden.’ Het langetermijneffect op de jongeren zal over de komende drie à vier jaar gemeten worden.

Ook een relatief kleine Parkstadgemeente als Brunssum kreeg een subsidie voor drie jaar en doet mee aan De Preventieve Leerkracht. Daarnaast zet de gemeente in op cameratoezicht om jongerenoverlast te verminderen. Uitgangspunt van het programma is dat partners en gemeenten van elkaar leren. Eerder constateerde Bureau Beke, dat onderzoek doet naar jeugdcriminaliteit, dat er sprake is van een kennislacune als het gaat om de rekrutering en ingroei onder jongeren. Het programma moet meer duidelijk maken hoe en waarom jonge kinderen ten prooi vallen aan criminelen.