Half november sloot burgemeester Frits Naafs van Utrechtse Heuvelrug per direct een woning in Driebergen-Rijsenburg wegens illegale prostitutie. ‘Er waren al meerdere klachten van omwonenden binnengekomen bij de politie en bij Meld Misdaad Anoniem’, zegt hij. ‘Veel geluidsoverlast, een grote stroom aan bezoekers die bij verkeerde woningen aanbelden. Hierop ontstond het vermoeden dat er sprake was van illegale prostitutie in de woning.’ 
Tijdens de inval die daarop volgde, troffen de handhavers in de woning twee slaapkamers aan die waren ingericht voor de ontvangst van klanten. ‘Er waren ook twee prostituees en één klant aanwezig’, gaat Naafs verder. ‘De woning was ook echt ingericht als bordeel. Illegale prostitutie dus, die zorgt voor ernstige overlast in de directe woonomgeving en voor een aantasting van de leefbaarheid in de wijk. Om die reden en om herhaling op die plek te voorkomen, is de woning dan ook per direct ontruimd en gesloten.’
Van mensenhandel was dit keer overigens geen sprake, zo bleek uit het onderzoek, maar wel van illegale prostitutie. Naafs: ‘Een geval van mensenhandel hebben een aantal jaar geleden overigens wel gehad in onze gemeente. Verschrikkelijk natuurlijk als vrouwen daar slachtoffer van worden. Juist daarom zijn we er extra alert op. We merken dat mensen soms bang zijn om hun klachten direct bij de politie te melden. Daarom doen we een serieus beroep op bewoners, als ze iets zien of horen of overlast ervaren, om een melding te doen bij Meld Misdaad Anoniem. Dat werkt gelukkig, er komen regelmatig meldingen binnen.’

Condooms

Ook in Elburg was het raak. Daar greep de gemeente vorig jaar in bij een huis midden in een woonwijk.‘Er waren al eerder meldingen geweest van overlast’, vertelt burgemeester Jan Nathan Rozendaal. ‘Veel lawaai, een constante aanloop van mannen, drugsoverlast, waarop we al boetes en dwangsommen hadden opgelegd. Die lieten ze maar oplopen, waardoor ontruiming de enige optie was. Ter plekke troffen de boa’s een huis vol bedden, condooms en ander spul aan. De mensen in het pand zeiden dat ze met elkaar op vakantie waren. Maar ze kwamen uit allemaal verschillende landen, zoals Venezuela en Oost-Europa. De mensen die het pand huurden, hadden ook nog eens contacten met een criminele motororganisatie. De zaak riekte enorm naar mensenhandel.’ 
Rozendaal ziet het probleem toenemen, in de regio maar ook landelijk. Hij denkt dat de coronacrisis inderdaad een rol speelt. ‘Legale seksclubs en ramen werden toen maandenlang gesloten. Maar online kunnen prostituees en klanten elkaar steeds makkelijker vinden. Gelukkig is deze plek nu opgedoekt. Maar daarmee is het probleem niet weg. In een andere gemeente gaan ze gewoon weer verder. Natuurlijk proberen we zo veel mogelijk bewijsmateriaal te verzamelen. Maar wat kun je als kleine gemeente die de expertise niet in huis heeft, doen tegen dit soort overlast?’ 

Laat het ons vooral weten en dan gaan wij erachteraan

Ondermijnend optreden

Omdat meer gemeenten in de regio hiermee tobben, hebben ze de koppen bij elkaar gestoken en onlangs besloten om samen met het politiedistrict en de veiligheidsregio een mobiel team in het leven te roepen dat ondermijnend kan optreden.
Rozendaal: ‘Een team met uiteenlopende expertises dat straks in 22 gemeenten in de omgeving Veluwe en Achterhoek kan opereren. Daarin zitten deskundigen vanuit politie, opsporing, douane, toezicht, de omgevingsdienst maar ook juristen en mensen vanuit de sociaal-maatschappelijke hoek die kunnen helpen als er opvang of psychische ondersteuning nodig is. Daarnaast is het belangrijk om te blijven benadrukken dat mensen niet moeten schromen om het te melden als ze iets niet vertrouwen. Laat het ons vooral weten en dan gaan wij erachteraan.’

Veilige werkplekken

Uiteraard speelt dit probleem niet alleen in Elburg en Utrechtse Heuvelrug. Door heel Nederland zijn het afgelopen jaar panden gesloten vanwege het illegaal aanbieden van seks tegen betaling.
Ook in de gemeente Utrecht groeit het probleem. Naar schatting werkt twee derde van de vijfhonderd sekswerkers vanuit huis. Om al deze mensen veilig en legaal hun beroep uit te laten oefenen, zijn veilige en schone werkplekken essentieel, zo vindt Utrecht. Een onafhankelijke commissie van experts onder leiding van voormalig Justitieminister Winnie Sorgdrager kreeg de opdracht een advies te geven op basis waarvan de gemeente een vernieuwd en modern sekswerkbeleid in Utrecht kan vormgeven. 
In het rapport Sekswerk in Utrecht, met als ondertitel ‘Openlijk, anoniem en nooit ongezien: van repressief naar inclusief’, signaleert de commissie-Sorgdrager een aantal ontwikkelingen dat zich uiteraard niet alleen in Utrecht afspeelt. Onder meer dat het vertrouwen van de sekswerkers in de overheid tot een nulpunt is gedaald door het steeds wisselende beleid en de veranderde band met de politie en de overheid. De meeste sekswerkers werken daardoor op dit moment niet legaal en dat brengt onveiligheid met zich mee. Het organiseren van veilige, schone en legale werkplekken voor sekswerkers in Utrecht lijkt met de huidige regelgeving bijna niet mogelijk, zo constateert de commissie. Het advies is: dereguleren, minder en eenvoudiger regels voor privéhuizen en seksclubs. 

Sinds de opheffing van het bordeelverbod is het illegale sekswerk toegenomen

Proeftuinen

De sector is kwetsbaar voor criminele activiteiten zoals uitbuiting en mensenhandel. Misstanden in de seksbranche kunnen ingrijpende gevolgen hebben. Wat Sorgdrager persoonlijk vooral trof, is dat de wijze waarop de sekswerkers hun diensten aanbieden enorm is veranderd.
‘Sinds de opheffing van het bordeelverbod is het illegale sekswerk toegenomen’, merkt zij op. ‘Daarnaast denk ik ook zeker dat covid heeft geleid tot meer thuiswerken. Op zichzelf is dat niet zo’n ramp, zolang maar bekend is wie waar thuiswerk verricht.’
Om veilig te kunnen werken, zijn volgens de commissie specifieke regels, kaders en randvoorwaarden nodig. Zo moet sekswerk in de stad zodanig zichtbaar worden gemaakt dat het veilig is. Onderzoek in proeftuinen naar een vorm van kleinschalig straatsekswerk en kleinschalig locatiegebonden sekswerk kan hier aan bijdragen, volgens de commissie. De commissie ziet ook dat er ontwikkelingen zijn in de landelijke wet- en regelgeving die mogelijk nog lang op zich laten wachten en waar de gemeente dus maar beperkt invloed op heeft. Daarom roept Sorgdrager de gemeente op om aan de slag te gaan, lef te tonen, sekswerkers serieus te nemen en hen te betrekken bij het vormgeven van beleid.
‘Onze aanbevelingen zijn natuurlijk niet alleen voor de gemeente Utrecht relevant’, zegt Sorgdrager. ‘In andere gemeenten speelt dit net zo goed.’

Veiligheid en keuzevrijheid

Het Utrechtse D66-raadslid Dirk-Jan van Vliet, die zich al enige tijd hardmaakt voor het onderwerp, is blij met de aanbevelingen van de commissie-Sorgdrager. ‘Utrecht telt vijfhonderd sekswerkers. Maar er zijn momenteel maar twee locaties waar sekswerk mag plaatsvinden. Alleen dáár geldt een bestemming voor sekswerk.’
Volgens de commissie-Sorgdrager komt dat door te veel regulering. Ook D66 ziet overregulering als iets dat onveiligheid bij sekswerk veroorzaakt en is daarom bijvoorbeeld ook groot tegenstander van een verplichte ­registratie voor sekswerkers. Van Vliet: ‘Thuisprostitutie zie ik niet als probleem maar eigenlijk juist als oplossing, als mogelijkheid. Net als Sorgdrager. Het is té moeilijk voor sekswerkers en ondernemers om werkplekken te realiseren. 
Met als gevolg dat het grootste deel van de Utrechtse sekswerkers de regels probeert te omzeilen door bijvoorbeeld thuis te werken, wat in Utrecht niet is toegestaan.’ 

Vaart erachter

De slotwoorden van de commissie-Sorgdrager na de presentatie van het rapport Sekswerk in Utrecht luidden: ‘Nu de vaart erachter’. Een conclusie waar D66 Utrecht zich volledig bij kan aansluiten. ‘We moeten haast maken met het uitvoeren van de aanbevelingen’, vindt Van Vliet. ‘Tien jaar geleden zijn de werkplekken aan het Zandpad gesloten en helaas zijn plannen voor een “nieuw Zandpad” gestrand. Sekswerkers hebben mede daardoor veel te lang in de kou moeten staan. Het wordt tijd dat de gemeente veilige en goede werkplekken realiseert.’