Afgelopen Prinsjesdag presenteerde het kabinet het Nationaal Preventieakkoord, met daarin ambities en afspraken om Nederlanders gezonder te maken door roken, problematisch alcoholgebruik en overgewicht terug te dringen. De rijksoverheid maakte hierover afspraken met meer dan zeventig maatschappelijke organisaties. Ook de VNG ondertekende het Nationaal Preventieakkoord.

Een van de doelstellingen is om het aantal volwassenen met overgewicht terug te brengen van 50 procent nu tot 38 procent in 2040. Om dit te bereiken, wil het rijk een gezondere dagelijkse omgeving. Enkele maatregelen zijn de afschaffing van de btw op fruit, hogere belastingen voor frisdrank en bier en een suikertaks.

Voor gemeenten is hier ook een rol weggelegd. Overgewicht, inclusief de extreme vorm obesitas, is een toenemend probleem. Het leidt niet alleen tot hoge en stijgende zorgkosten, maar ook tot een lagere arbeidsparticipatie en toenemende kosten door arbeidsongeschiktheid –  nog afgezien van het fysieke en mentale persoonlijke leed van mensen die met zwaar overgewicht kampen.

We kunnen gezonde producten beter zichtbaar vooraan leggen

Als ondertekenaar van het preventieakkoord stimuleert de VNG gemeenten het voedingsaanbod in hun bedrijfsrestaurants gezonder te maken. Een aantal gemeenten heeft de handschoen al opgepakt en het ambitiedocument Gezonder voedingsaanbod in gemeentehuizen 2021-2025 ondertekend. Of gaat dat doen op het eerstvolgende georganiseerde tekenmoment op 23 januari 2023. In totaal betreft het tot nu toe slechts zo’n 15 procent van de gemeenten, aldus de VNG.
Dat moet beter kunnen. Als onderdeel van het lokale gezondheidsbeleid kunnen gemeenten immers een voorbeeldrol vervullen door bijvoorbeeld de kroket te weren uit de bedrijfskantine en in te zetten op een snackvrij en duurzaam aanbod van salades en soepen. En zo gezondere keuzes stimuleren.

Gezonde ambities
De ambtelijke samenwerkingsorganisatie van de gemeenten De Wolden en Hoogeveen gaat het ambitiedocument op 23 januari ondertekenen. ‘Wij staan als gemeenten volledig achter de ambities uit het akkoord om het voedingsaanbod in gemeentehuizen gezonder te maken’, zeggen Salpi Yousif, facilitair adviseur en Leoni Pleiter, JOGG-regisseur.

De afgelopen tweeënhalf jaar was er geen catering in de gemeentehuizen van De Wolden en Hoogeveen als gevolg van de coronapandemie. Ambtenaren werkten verplicht vanuit huis en ook na het opheffen van de laatste lockdown zijn ze nog niet in groten getale teruggekeerd. Yousif: ‘Wij hebben dit moment aangegrepen om te kijken hoe we een gezonder kantinebeleid kunnen gaan voeren. Hoe gaan we dit optuigen als de restaurants straks weer open zijn en wat gaan we voor producten aanbieden?’

Gezonde tips
Voor een afstudeeronderzoek keek Hoogeveen samen met studenten naar het aanbod in de bedrijfskantine. ‘Daaruit kwamen tips naar voren over de presentatie van de producten en de prijs. Zo zouden we gezonde producten beter zichtbaar vooraan kunnen leggen en de salades misschien net iets goedkoper maken’, zegt Pleiter.

Zomaar de snacks afschaffen durven ze in Hoogeveen nog niet. De werkende mens is ook maar een gewoontedier dat graag zo nu en dan dat kroketje of die frikadel speciaal lust bij de lunch. Wel heeft de gemeente in overleg met de cateraar de kans om te snacken teruggebracht tot een dag per week.

‘Er is bewust voor gekozen niet direct de omslag te maken naar een frituur- en snackvrij aanbod, maar voor een vaste dag in de week waarop we nog snacks verkopen. Dat gaan we zeker niet meer verder uitbreiden, maar we willen de mensen vooralsnog wel de keuze laten’, zeggen Pleiter en Yousif.

Enthousiaste reacties
Het gezonde kantinebeleid is nog pril, er is pas sinds zes weken weer catering op drie dagen in de week in de gemeenten. Om het personeel aan een gezonde lunch te krijgen, is ook de kantine meer aangekleed, zodat het aantrekkelijker wordt om daar je lunch te gaan halen. ‘We zitten nog in de beginfase en moeten kijken wat wel en niet aanslaat en verkoopt.’
Het palet aan belegde broodjes, salades en wisselende soepen krijgt intussen ook een meer vegetarisch karakter. De reacties van de medewerkers zijn tot nu toe enthousiast.

De betrokkenen blijven intussen bezig met het verder ontwikkelen en uitbreiden van het lunchaanbod, zoals zelf samen te stellen salades en meer vegetarische en misschien ook vegan opties. ‘Hoe snel dat gaat, hangt ook af van de mate waarin mensen weer naar kantoor komen. Dat is voor de catering soms nog lastig in te schatten en we willen zo min mogelijk verspillen’, stelt Pleiter.

Zelfs de kroket was in de ban, er werden geen gefrituurde snacks meer verkocht in het gemeentehuis

Nog even terugkomend op de wekelijkse snackdag laat Yousif weten dat er ‘maar weinig animo is voor de gefrituurde producten’. ‘Ze worden verhoudingsgewijs niet veel verkocht. Het zou dan ook mooi zijn als we helemaal af zouden kunnen stappen van de snacks.’

Kruidenzuil
Een aantal Limburgse gemeenten heeft de gezonde kantine ook omarmd. Zo staat er in het restaurant van het gemeentehuis van Venlo een zuil waarin zelf kruiden en groenten worden gekweekt. De koks bereiden er voornamelijk gerechten met groente en fruit van het seizoen en betrekken zo veel mogelijk producten uit de directe omgeving. Ook zijn zij extra alert op voedselverspilling.

Zover zijn ze in de gemeente Landgraaf nog niet, maar beleidsmedewerker gezondheid Stéphanie Roberts van de gemeente vindt de kruiden- en groentenzuil wel een leuk idee. ‘Landgraaf vindt het belangrijk dat er gezonde voeding wordt aangeboden, daarom hebben wij in april 2021 al het ambitiedocument ondertekend’,zegt Roberts. ‘Als de eigen kantine een gezond en gevarieerd aanbod heeft, kun je daarmee een goed voorbeeld geven voor andere organisaties en verenigingen in de gemeente, ofwel practice what you preach.’

Al in 2018 hield Landgraaf een enquête over het aanbod in de bedrijfskantine. Daaruit kwam onder meer de vraag naar meer gezonde producten naar voren. In die tijd werden er nog veel gefrituurde etenswaren verkocht. De gemeente heeft net als in De Wolden Hoogeveen de coronatijd aangegrepen om hier verandering in te brengen en een omslag te maken in het aanbod. ‘Iedereen werkte maandenlang verplicht thuis, dus de kantine was dicht.’

Bij de heropening zag het aanbod van lunchproducten er heel anders uit dan voor de pandemie. ‘Zelfs de kroket was in de ban. Er werden geen gefrituurde snacks meer verkocht in het gemeentehuis’, vertelt Roberts.

Soep
Maar dat bleek toch een brug te ver. Na een nieuw onderzoek naar het kantineaanbod werd duidelijk dat de kroket en andere snacks werden gemist. ‘Als compromis worden er nu maximaal twee keer per week op verschillende dagen gefrituurde producten aangeboden. Wij vinden een gezond en divers aanbod belangrijk, maar er is ook nog behoefte aan af en toe een snack. De collega’s zijn volwassen mensen en mogen natuurlijk zelf een keuze maken. Het gemeentehuis ligt tegenover een winkelcentrum dat ook een divers aanbod aan lunchmogelijkheden heeft.’

De gemeente probeert met een gezond en gevarieerd aanbod van salades, soepen, volkoren belegde broodjes en gratis fruit de lunch wel zo aantrekkelijk mogelijk te maken. ‘Die kisten fruit zijn vaak snel leeg, er wordt goed gebruik van gemaakt. En laatst stond ik zelfs in de rij voor de soep.’

Landgraaf maakt ook deel uit van een regionaal samenwerkingsverband van zestien Zuid-Limburgse gemeenten, die samen een regionaal gezondheidsbeleid voeren. ‘De regio Zuid-Limburg kent gezondheidsachterstanden ten opzichte van het gemiddelde in Nederland, en die willen we gezamenlijk aanpakken.’

De zestien gemeenten hebben daarom ook een regionaal preventieakkoord gesloten. Een van de pijlers hieruit is het terugdringen van overgewicht en het bevorderen van gezonde voeding. ‘Goed dat we dit ook samen aanpakken’, besluit Roberts.