VNG Magazine nummer 16, 25 oktober 2024
Tekst: Sanne van der Most
De zorg voor inwoners met ernstige psychiatrische aandoeningen is vaak verdeeld over meerdere organisaties. In Hoogeveen en De Wolden doen ze dat anders. Het programma ‘Optimaal Leven’ maakt een einde aan de bureaucratie en viel vorig jaar tijdens GemeenteDelers in de prijzen.
In Drenthe wordt al enkele jaren geëxperimenteerd met integrale hulpverlening voor inwoners met ernstige psychiatrische aandoeningen (EPA). Arthur Overgoor is als beleidsregisseur van de twee gemeenten betrokken bij het programma Optimaal Leven. Dat programma zorgt dat kwetsbare inwoners sneller en op meerdere fronten tegelijk worden geholpen zonder last te hebben van bureaucratie. ‘Als gemeenten worden wij steeds meer geconformeerd met de doelgroep’, vertelt hij. ‘Vroeger zat een groot deel van deze mensen alleen maar bij de GGZ. Dat waren langdurige trajecten met een sterke scheiding tussen behandeling, begeleiding en maatschappelijke ondersteuning. Het herstel duurde vaak lang, het leven stond in de tussentijd stil en de cliënten werden er niet altijd wijzer van.’
Vroeger zat een groot deel van deze mensen alleen maar bij de GGZ
Normalisering
In 2016 zijn in de drie regio’s in Drenthe dialoogsessies georganiseerd voor de betrokken gemeenten, de GGZ, de Woningcorporaties, de politie en de EPA-doelgroep. Centraal stond de vraag: wat is nu goed voor deze doelgroep en waar zijn zij het best mee geholpen? ‘Tussen al die verschillende partijen ontstond toen een aanpak gericht op medisch herstel en tegelijkertijd op maatschappelijk en persoonlijk herstel’, legt Overgoor uit. En die aanpak wérkt. Met als gevolg dat de laatste jaren steeds meer wordt ingezet op normalisering en vermaatschappelijking. ‘Zo veel mogelijk participeren in de samenleving dus’, zegt Overgoor. ‘Maar ook naast behandeling direct begeleiding bieden vanuit de Wmo en helpen bij zaken als financiën en sociale participatie.’
Wijkgericht
Het was de start van Optimaal Leven; een samenwerking tussen de GGZ, verslavingszorg, Wmo-begeleiding, gemeenten en zorgverzekeraars. De uitvoering vindt plaats in teams vanuit verschillende specialismen zoals de GGZ, verslavingszorg en het welzijnswerk.
‘Er zijn op dit moment verschillende teams actief’, vertelt Overgoor. ‘In Emmen, Assen en Midden Drenthe en die van ons in Hoogeveen-De Wolden. De meeste teams zijn wijkgericht. Bijzonder aan ons team is dat het twee gemeenten bedient. Het hele ambulante zorgteam van de GGZ is opgegaan in het Optimaal Leven-team en aangevuld met medewerkers vanuit de verslavingszorg en Wmo-begeleiding. De medewerkers van Optimaal Leven doen de pre-indicatiestelling, waardoor de Wmo-begeleiding veel eerder wordt ingezet en het bureaucratische gehalte er af is. En dat is uiteraard in het belang van de client. Als gemeente hebben wij een faciliterende en aanjagende rol. Zo hebben wij ons bij de opstart van het project hardgemaakt voor meerdere subsidies. Zowel vanuit ZonMw en de provincie als vanuit de Regio Deal.’
Cliënten worden gestimuleerd om de deur uit te gaan
Lotgenotencontact
Het grote verschil met vroeger is volgens Overgoor het feit dat de cliënten zich nu veel meer gehoord en gezien voelen. ‘Ze worden gestimuleerd om de deur uit te gaan en op andere terreinen actief te worden. Hun eigenwaarde wordt zo vergroot en ze ervaren meer zingeving. Vroeger ondergingen de cliënten eerst hun hele behandeling en konden ze daarna pas weer vervolgstappen zetten. Dat gaat nu anders.’
Mensen met ernstige psychiatrische problemen zoals langdurige psychoses krijgen behandeling van een psychiater. Tegelijkertijd wordt Wmo-begeleiding ingezet en worden de cliënten verder geholpen naar ondersteuning door het welzijnswerk of naar een zogenaamde ‘herstelruimte’, zegt Overgoor. ‘Dat is een plek midden in de wijk waar mensen uit de doelgroep iedere week terechtkunnen om elkaar te ontmoeten en samen te werken aan herstel.’ De herstelruimte is een samenwerking tussen Optimaal Leven en het welzijnswerk, die wordt gesubsidieerd door de gemeente en gerund door de doelgroep zelf. Ondersteund door ervaringsdeskundigen organiseert de doelgroep zelf activiteiten, zoals cursussen gericht op herstel, lotgenotencontact en andere activiteiten als samen muziek maken. Overgoor: ‘De deelnemers voelen zich er veilig en gezien.’
Hobbels
Dankzij Optimaal Leven worden meerdere wegen tegelijkertijd bewandeld. ‘En indien nodig wordt meteen op- of weer afgeschaald’, vult Overgoor aan. ‘Zonder dat het hele traject opnieuw hoeft te worden gestart. Zo komen mensen minder snel in crisis en zodra het beter gaat, kunnen ze het leven weer oppakken waar ze gebleven waren.’
Ook organisatorisch heeft Optimaal Leven veel veranderd. Overgoor: ‘We werken nu met één gezamenlijk team. Inwoners die met deze problematiek kampen, krijgen zo dus veel sneller en makkelijker de hulp die zij nodig hebben, met minder bureaucratie. Met als gevolg: mensen die beter worden geholpen, meer rust ervaren en minder crises hebben. Daar zit ook ons belang als gemeente. Het contact met de GGZ is nu ook veel beter en directer en dat scheelt. De wachtlijsten zijn erg lang, maar op deze manier worden mensen eerder geholpen. Ook de GGZ heeft er dus wat aan.’
Informatie delen is ook nodig om mensen te helpen
AVG
Hobbels waren er uiteraard ook. ‘Rond de AVG bijvoorbeeld’, aldus Overgoor. ‘De GGZ participeert wel in de wijkteams maar is wat terughoudend met delen van informatie. Dat is soms frustrerend, want andere partijen doen dat wel. Op zich natuurlijk goed dat ze daar voorzichtig in zijn, maar informatie delen is ook nodig om mensen te helpen. En als je goed naar de AVG kijkt, dan blijkt dat er toch best veel mogelijk is. Door het aanstellen van een kwartiermaker AVG willen we proberen deze hobbel te tackelen.’
Boost
Vorig jaar was het Drentse project een van de vier winnaars van GemeenteDelers. Het winnen van die competitie heeft Optimaal Leven zeker een boost gegeven, zegt Overgoor. ‘Er kwam veel meer aandacht voor de problematiek en voor ons programma, ook vanuit de politiek. Het heeft Optimaal Leven op de kaart gezet en onze positie en werkwijze versterkt. Daarnaast heeft GemeenteDelers ook geholpen bij onze ambitie om de werkwijze op grotere schaal toe te passen in Drenthe. Want dat is waar we uiteindelijk naartoe willen; dat deze aanpak standaard wordt binnen de hele GGZ. De koudwatervrees die er altijd is bij nieuwe werkwijzen, is een beetje weggenomen. Het is nu echt van project naar beweging gegaan en dat is een hele winst.’
Tips voor andere gemeenten die met een soortgelijk project aan de slag willen, heeft Overgoor ook. ‘Zorg dat alle neuzen dezelfde kant op staan. En, heel belangrijk, als gemeente kun je aanjagen, faciliteren, ondersteunen, bureaucratie verminderen en subsidies aanvragen. Maar doe het vooral niet alleen. Leg het dus vooral niet van bovenaf op maar laat het aan de partners over om het op te pakken en doe het met elkaar.’
GemeenteDelers
Het programma Optimaal Leven van de gemeenten Hoogeveen en De Wolden was in 2023 één van de vier winnaars van GemeenteDelers. Dat is een wedstrijd van de VNG om goede ideeën onder de aandacht te brengen en verder te verspreiden. Op het VNG Uitvoeringscongres op 7 november worden de winnaars van dit jaar bekendgemaakt. Zie vng.nl/gemeentedelers en vnguitvoeringscongres.nl.