In deze hectische tijden moeten we het hoofd koel houden. Wat ­is het heerlijk dat onze ambtenaren dan wat rationele analyses ­maken. Plannen uitwerken aan de hand van feiten en cijfers om zo een objectief beeld te krijgen van de keuzemogelijkheden. ­Verkeerstellingen, businesscases, inkomensplaatjes, stikstof­deposities, risico­analyses, strategische personeelsplanningen. Een ­solide basis voor ­beleidsbeslissingen. Want als emoties niet alleen de ­politieke ­agenda bepalen, maar ook nog eens de beleidskeuzes, ­liggen ­ad-hoc­lapmiddelen en de risico-regelreflex op de loer. En dus is daar de ­bureaucratie, om wat ­rationele besluiten te veroorzaken. ‘Keiharde data, dat voelt gewoon goed,’ stelde Tex de Wit al eens in De Avondshow. 

Al in 1947 onttoverde Herbert Simon dat objectief rationeel handelen in het overheidsbestuur. In zijn boek Administrative Behavior muntte hij het begrip ‘bounded rationality’. We zijn niet in staat om altijd álle beschikbare informatie te verwerken of om alle mogelijke opties te overwegen. In plaats daarvan maken we gebruik van handige en broodnodige categoriseringen, strategietjes en simplificaties om tot beslissingen te komen. En dat proces wordt beïnvloed door emoties, sociale dynamieken, onvolledige informatie en stille ideologieën.

Bij beleidsuitkomsten hoor je emoties te hebben. Die, stelde Simon, zijn een krachtige motivator om ons te richten op belangrijke doelen en relevante uitkomsten van beleid. Maar dat lukt ons slecht. Ook met positieve emoties is het lastig werken. Dat je domweg gelukkig wordt door met elkaar iets voor elkaar krijgen als buurt, benutten we niet als sturingsinformatie voor de staat.

Bij beleidsuitkomsten hoor je emoties te hebben

Onder het mantra ‘tellen en vertellen’ bewegen we gelukkig langzaam weg van alleen telbare sturingsinformatie en stoplichten. Merkbare gegevens en vertelde ervaringen druppelen zachtjes op onze bestuurstafels. Maar krap tachtig jaar later vallen we nog geregeld terug op de overtuiging dat een serieuze professional rationeel handelt, en emoties daar geen rol in spelen – of mogen spelen. Die overtuiging voelt kennelijk gewoon goed. De vraag is: voor wie eigenlijk? In elk geval niet voor die mensen met ervaringen van armoede, vernedering, ongezondheid en onrechtvaardigheid. Want voor je het weet, nemen we wel beslissingen over de definitie van armoede, maar niet over het effectiever voorkomen ervan.

Ondertussen kolkt onze gemeenschap van grote emoties over de staat van onze staat. Als we deze gevoelens niet op een constructieve manier benutten, gaan ze met ons op de loop. Dan worden ze ‘benut’, maar niet als sturingsinformatie voor beleid. Zoals publicist en activist Naomi Klein schrijft over complotbedenkers: ‘They get the facts wrong, but the feelings right.’
Als onze beslissingen rationeler en effectiever moeten worden, moeten we emoties erin betrekken. Voelt best goed.