VNG Magazine nummer 18, 19 november 2021

Auteur: Marten Muskee | Beeld: Jan Vonk

Jaron Harambam, socioloog aan de KU Leuven en auteur van The Truth Is Out There, verzorgde afgelopen week voor de VNG de webinar ‘Omgaan met anti-overheidsdenken in uw gemeente’.
 

Jaron Harambam

Het anti-overheidsdenken is bezig aan een opmars. Hoe kan dat?
‘Het is nu meer zichtbaar, maar misschien bestaat het al langer. Mijn onderzoek laat zien dat het wantrouwen ontstaat doordat de instituties die ons regeren steeds verder weg komen te staan van inwoners. Media, wetenschap en politiek worden beschouwd als ongrijpbaar, onkenbaar en ontoegankelijk. Ze staan verder weg van de leefwereld van mensen die het gevoel hebben daar ook geen invloed op te kunnen uitoefenen. Daarnaast is het idee van een objectieve waarheid op losse schroeven komen te staan door grote sociologische transformaties. Ons leven vindt steeds meer op het internet plaats en elk beeld kan gemanipuleerd zijn. Het geloof in één objectieve waarheid is minder plausibel voor veel mensen. Het past niet meer in deze tijd van diversiteit, waarbij we gewend zijn geraakt aan verschillende perspectieven en waarheden. Wat verder meespeelt, is de grote maatschappelijke onvrede over allerlei onderwerpen die door complottheorieën worden gekanaliseerd.’ 

Wie zijn deze mensen?
‘Het is een bont gezelschap. We hebben het stereotype beeld van de wappie, de paranoïde boze complotdenker die niets meer gelooft. Uit mijn onderzoek blijkt dat het om verschillende typen mensen gaat die om verschillende redenen twijfelen aan de politiek, wetenschap en media. Het gaat om verschillende groepen met verschillende wereldbeelden dwars door de maatschappelijke lagen heen. Het zijn zowel lager opgeleiden die zich buitengesloten voelen en niet meekomen in moderniseringsprocessen als hoger opgeleiden die kritisch aangelegd zijn.’  

Wat is het handelingsperspectief van gemeenten?
‘Met de meest overtuigde diehards en complotdenkers kun je weinig doen. Mijn oproep is de bredere groep mensen eromheen die mogelijk verleid worden, wel serieus te nemen en te betrekken. De eerste stap is complotdenken te zien als uiting van dieperliggende problemen, angsten, zorgen en politieke ideeën. Het is niet productief in te gaan op de feiten die ter discussie staan. Dan beland je in een moddergevecht. Bovendien, hoe meer je ontkracht, hoe meer die realiteit geactiveerd wordt die je eigenlijk wilt ontkrachten. Ga na wat er op het spel staat. Waar maken zij zich druk om, welke waarden staan onder spanning? Vaak helpt het al als mensen over hun problemen kunnen communiceren met de gemeente. Je hoeft bijvoorbeeld niet te erkennen dat er een pedonetwerk actief is, maar wel dat er aandacht binnen de gemeente is voor kindermisbruik. En soms zit er ook gewoon zinnige informatie tussen al dat geklaag en wantrouwen.’