De steeds verdere politieke versplintering is veel gemeenteraden een doorn in het oog. De toename van het aantal fracties hindert een efficiënte besluitvorming. Zo’n 40 procent van de gemeenteraden hanteert daarom een ontmoedigingsbeleid. Deze maatregelen zijn echter in strijd met de Grondwet en doen afbreuk aan de representatieve democratie.
In ons staatsbestel worden volksvertegenwoordigers, zoals raadsleden, op individuele titel verkozen. De Grondwet bepaalt bovendien dat zij het hele volk vertegenwoordigen en dat zij stemmen zonder last: zij zijn dus niet gebonden aan steminstructies van hun partij of fractie. Deze bepalingen vormen de kern van het ongeschreven ‘vrij mandaat’. 
Dit vrij mandaat waarborgt dat volksvertegenwoordigers zelfstandig, naar eigen inzicht en oordeel en onafhankelijk hun standpunten kunnen innemen en hun parlementaire rechten kunnen uitoefenen. Zo zorgt het ervoor dat de besluitvorming in parlement of raad plaatsvindt en voorkomt het dat ambtsdragers gedwongen kunnen worden hun zetel op te geven. 

Ondersteuning
Voor een volwaardige uitoefening van hun taken moeten raadsleden beschikken over voldoende financiële, inhoudelijke en praktische ondersteuning. Daarom zijn voorzieningen als fractievergoeding en ambtelijke bijstand wettelijk vastgelegd. De voorzieningen voor afsplitsers worden echter steeds vaker onevenredig ingeperkt. In sommige raden wordt hun fractievergoeding fors verlaagd of krijgen zij slechts de helft van de reguliere spreektijd. Ook lopen zij soms een informatieachterstand op omdat zij worden geweerd uit commissies of het fractievoorzittersoverleg. 
Dergelijke maatregelen komen op twee manieren in strijd met het vrij mandaat. Ten eerste wordt een raadslid door de dreigende maatregelen op indirecte wijze gedwongen te handelen conform de wens van de fractievoorzitter of het partijbestuur. Zo ontstaat een afhankelijkheidsrelatie die moet worden beschouwd als een onaanvaardbare last. Het samenstel van ontmoedigingsmaatregelen is dan in strijd met het grondwettelijk verankerde lastverbod. 

Verkozen raadsleden moeten op gelijke wijze kunnen functioneren

Ten tweede is sprake van strijd met het bredere, ongeschreven beginsel van het vrij mandaat. Verkozen raadsleden moeten op gelijke wijze kunnen functioneren. Dit gaat verder dan enkel het kunnen uitoefenen van diens (grond)wettelijke taken en rechten: een raadslid moet aan die rechten en taken ook volwaardig invulling kunnen geven. Als rechten en vergoedingen van afgesplitste fracties onevenredig worden ingeperkt, dan worden raadsleden daarin belemmerd en dat doet afbreuk aan hun zelfstandige en onafhankelijke positie. Maatregelen die leiden tot bijvoorbeeld een onevenredige verlaging van de fractievergoeding of inperking van spreektijd zijn om die reden in strijd met het vrij mandaat.

Pijler
Het vrij mandaat is een van de belangrijkste pijlers van ons staatsbestel. Aantasting daarvan schaadt onze representatieve democratie. Zonder zelfstandig en onafhankelijk functionerende volksvertegenwoordigers komt de feitelijke macht immers in handen van niet-gekozen partijbesturen. De hiervoor beschreven ontmoedigingsmaatregelen zijn daarom onverenigbaar met het principe van volkssoevereiniteit. De maatregelen vormen bovendien een belemmering voor de volwaardige uitoefening van de controlerende taak van raadsleden, waardoor de raad als geheel minder goed in staat is voldoende tegenmacht te bieden ten opzichte van het dagelijks bestuur.
Efficiëntere besluitvorming is nastrevenswaardig, maar mag niet leiden tot aantasting van de fundamenten van ons staatsbestel.