VNG Magazine nummer 18, 19 november 2021

Auteur: Leonard Geluk, algemeen directeur VNG

Leonard Geluk Commentaar VNG Magazine

Elk woord raak. Directeur Kim Putters van het Sociaal en Cultureel Planbureau analyseerde politiek Den Haag in een lezing voor de Vereniging voor Bestuurskunde. De observatie dat bewindspersonen en Kamerleden het politiek compromis belangrijker vinden dan of beleid werkt in de praktijk, raakte mij het meest. Gemeenten herkennen dit maar al te goed.
Exemplarisch is de gang van zaken bij het herstel van de toeslagenaffaire. De inderhaast opgetuigde dertigduizendeuro-regeling, bedoeld om het herstel te versnellen, leidde tot veel extra aanvragen waardoor de behandelachterstand nog verder opliep. Tienduizenden mensen wachten op beoordeling zonder zicht op tijdige compensatie. In plaats van hun eerst duidelijkheid te geven, presenteert het rijk nieuwe regelingen voor nog eens honderdduizend mensen (kinderen, ex-partners, gedupeerden van andere toeslagen). Het is op voorhand onduidelijk of deze regelingen uitvoerbaar zijn. De betrokken gemeenteambtenaren maken zich daar grote zorgen over.
De regeling lijkt ingegeven door de publieke opinie en druk van de Tweede Kamer. In de praktijk krijgen gemeenteambtenaren nu al veel vragen die ze niet kunnen beantwoorden omdat er zoveel onduidelijkheden zijn. Het rijk legt deze door de uitvoeringspraktijk geuite zorgen telkens naast zich neer.
De casussen van gedupeerden zijn veelal zo complex dat enkel maatwerk de situatie recht kan doen. Met in de achterzak een bandbreedte waarbinnen je kunt werken aan herstel, en niet een – minutieus vastgelegde – algemene regel die voor iedereen gelijk is. De gezinnen waar de situatie het meest schrijnend is, het eerst helpen. Gemeenten staan dicht bij hun inwoners en kunnen een grotere rol spelen in het oplossen van dit ongekend grote onrecht. Weliswaar hebben gemeenten genoeg op hun bord liggen, de huidige situatie kan niet voortduren. De vastgelopen hersteloperatie moet worden vlot getrokken.
In de bestaande rolverdeling tussen overheden, maakt het rijk de regels en moeten gemeenten die uitvoeren. Kim Putters zegt: ‘Wanneer het niet werkt, blijft de politiek maar uitleggen waarom de praktijk het beter moet doen met de middelen die er zijn.’ Of er komen nieuwe regels bij, voeg ik daar aan toe.

Alleen met uitvoerbaar beleid wordt het vertrouwen hersteld

Het komt niet uit de lucht vallen dat Herman Tjeenk Willink in zijn informatieverslag zei dat een uitvoeringstoets voor nieuw beleid essentieel is voor een betere bestuurscultuur. Het is noodzakelijk om anders te gaan werken en de samenwerking tussen rijk en gemeenten te verbeteren. Informateurs Remkes en Koolmees zeggen dit met het idee voor een regeerprogramma ook. Alleen met uitvoerbaar beleid kan het vertrouwen van burgers worden hersteld.
Gemeenten – de eerste overheid – weten als geen ander wat ‘uitvoerbaar’ betekent. Het past daarom dat gemeenten een stap naar voren zetten.

Leonard Geluk is algemeen directeur van de VNG, leonard.geluk@vng.nl, @GelukLeonard