Mijn vroegste jeugdherinnering is aan de autoloze zondag. We woonden in 1973 in Zwitserland en we waren in Nederland op familiebezoek. De witte Kever van mijn ouders had een Zwitsers kenteken, daarom mochten wij wel rijden. Onze auto was de enige op de hele snelweg, we konden er niet over uit. 

In één klap maakte de olieboycot duidelijk hoe we voor energie afhankelijk zijn van geopolitieke ontwikkelingen. Net zoals tijdens de gascrisis vorig jaar. De omslag naar een eigen energiestelsel op hernieuwbare bronnen zal ons op de lange termijn weerbaar en onafhankelijk maken. Maar onzeker op de korte termijn. De Denktank Nederland 2040, geïnitieerd door de VNG en De Argumentenfabriek (zie toekomstNederland2040.nl), ‘droomt’ van een schoon en klimaatneutraal energiesysteem, voor iedereen toegankelijk en betaalbaar. Maar hoe krijgen we dit voor elkaar?

Het stelsel van de toekomst is (deels) decentraal. Grote centrales maken plaats voor decentrale opwek van stroom en warmtewinning. In gemeenten komt alles bij elkaar. Gemeenten staan aan de lat voor het ruimtelijk inpassen van zon en wind in de Regionale Energiestrategieën (RES’en) en hebben de regie in de lokale warmtetransitie.

Veel gemeenten nemen initiatieven in de energietransitie. In bijvoorbeeld Apeldoorn, Den Haag en Emmen experimenteren ze, samen met netbeheerders en bedrijven, met smart grids: systemen om de energievraag af te stemmen op het duurzame aanbod. Een meer collectieve benadering van energie kan net­congestie verminderen. Dit vraagt veel coördinatie en lokaal maatwerk.

Ook belangrijk zijn afspraken over de digitale systemen die de energiehubs reguleren en voorspellen met algoritmen. Die systemen worden nu ontwikkeld en moeten transparant zijn, democratisch gecontroleerd en in publieke ­handen. Zodat niet dat straks Google of Tesla bepaalt wie er voorrang krijgt aan de laadpaal. En de data linea recta naar Silicon Valley gaan.

De samenkomst van de technologische en energetische revoluties maken het speelveld oneindig complex. Hoe krijgen we overal de optimale mix van individuele en collectieve energieoplossingen? Hoe borgen we publieke waarden zoals de toegang tot energie en een eerlijke verdeling van kosten en opbrengsten? De materie is ingewikkeld en schreeuwt om versimpeling. Om een langetermijnvisie op publieke waarden, het marktmodel en de governance van het toekomstig energiestelsel.

Bestaande wetten en regels belemmeren de omslag naar het nieuwe. Net als onduidelijkheid over taken, rollen en verantwoordelijkheden. Dat gemeenten een grote rol hebben te spelen, staat vast, maar hoe precies? Laten we erover nadenken, naar voren stappen en het gesprek aangaan.