Burgers nemen steeds vaker het heft in eigen hand om lokale problemen aan te pakken of gemeenschappelijke voorzieningen vorm te geven. Waar overheden vroeger vooral afwachtten tot dit soort burgerinitiatieven ontstonden, zien we nu dat overheden burgers actief en expliciet stimuleren om zichzelf te organiseren. Dit wordt ook wel ‘uitnodigend besturen’ genoemd.
Een van de gedachten hierachter is dat het de kloof tussen overheid en burgers zou kunnen overbruggen, omdat het burgers de mogelijkheid geeft om op een laagdrempelige manier directe invloed uit te oefenen op hun leefomgeving. Helaas zien we in de praktijk dat juist de groep burgers die vaak als ‘afgehaakt’ wordt omschreven, ook met uitnodigend besturen niet genoeg bereikt wordt. Keer op keer blijkt dat vooral praktisch opgeleide burgers ondervertegenwoordigd zijn in participatie in burgerinitiatieven. Daardoor worden hun belangen, ideeën en waarden bij deze initiatieven onvoldoende vertegenwoordigd.

Keer op keer blijkt dat praktisch opgeleide burgers ondervertegenwoordigd zijn

Democratisch potentieel
Om het democratisch potentieel van uitnodigend besturen te bevorderen, is het cruciaal om de verschillen tussen groepen burgers en hun leefwereld serieus te nemen bij het ontwerpen en uitvoeren van beleid. Uit mijn onderzoek bleek dat praktisch opgeleide mensen zich in vergelijking met andere burgers minderwaardig voelen en dat er op hen wordt neergekeken. Zij verwachten hierdoor dat hun ideeën voor initiatieven niet serieus genomen zullen worden. Ook voelden zij weinig affiniteit met de ambtenarij, omdat ze menen dat daar vooral mensen werken die uit een ‘ander milieu’ komen dan waar zij zelf uit komen. Ook zouden ambtenaren te veel aandacht hebben voor regeltjes; iets wat niet aansluit bij hun eigen ‘aanpakkersmentaliteit’.
Of deze percepties nu waar zijn of niet, een uitnodigende overheid dient ze serieus te nemen. Dat vraagt om een open en persoonlijke benadering van burgers, waarin ambtenaren begrip hebben voor de verschillende levensstijlen en voorkeuren van burgers. Het vraagt ook om het bieden van maatwerk, bijvoorbeeld door ‘regelwerk’ uit handen te nemen, zodat initiatiefnemers zich kunnen richten op activiteiten die aansluiten bij hun ‘aanpakkersmentaliteit’. Tegelijkertijd is het belangrijk dat die ondersteuning niet te ver gaat, waardoor het minderwaardigheidsgevoel enkel toeneemt, of dat door inhoudelijke bemoeienis het uiteindelijke initiatief nog maar weinig aansluit bij de voorkeuren van de initiatiefnemer. Het bieden van dit soort maatwerk vereist een bureaucratische organisatie die flexibel en pragmatisch is, minder verkokerd kan werken, met een meer open agenda en minder vooraf dichtgetimmerde budgetten.

De ervaren afstand tussen burgers en ambtenaren moet verkleind worden

Belangen meewegen
Ook moeten overheden er ten minste voor zorgen dat de belangen en perspectieven van burgers die niet meedoen, meegewogen worden bij burgerinitiatieven. Hiervoor moeten zij kaders stellen. Die moeten duidelijk maken wat er van initiatieven wordt verwacht, welke andere burgers betrokken moeten zijn, hoe die betrokken moeten zijn en hoe zij beslissingen van en over burgerinitiatieven kunnen beïnvloeden.
Daarnaast is het belangrijk dat de ervaren afstand tussen burgers en ambtenaren wordt verkleind. Een diverse overheidsorganisatie kan daarbij helpen. Burgers kunnen zich dan meer herkennen in ambtenaren, ze zien daar ‘mensen zoals zij’. Ook kunnen sensitiviteitstrainingen ambtenaren helpen om meer bewust te zijn van en begrip te hebben voor de leefwereld en manieren van doen van praktisch opgeleide burgers.