Burgemeester Sebastiaan van ’t Erve van Lochem schrijft in een eerdere editie van VNG Magazine dat de regio een kamer verdient in het Huis van Thorbecke. Gemeenten moeten steeds meer samenwerken in de regio, ziet hij, maar die regio ‘bestaat uit een breed scala aan regionale organisaties met allemaal verschillende grondslagen’. Het politieke systeem is daar nog niet op ingericht. Volgens Van ’t Erve moeten we het daarom ‘aandurven om ons politiek-bestuurlijke stelsel grondig te herzien’, door de regio democratisch te verankeren in het stelsel.
Ik deel de analyse van Van ’t Erve volledig. Het adequaat ‘huisvesten’ van de regio zou bovendien een grote streep door de beperkt democratisch gelegitimeerde gemeenschappelijke regelingen kunnen zetten. Daarnaast werken meerdere gemeenten met hun provincie al samen in regio’s. 

De leefwereld is ook steeds regionaler geworden

Provincie als regio

Van ’t Erve veronderstelt echter dat de regio nog geen kamer heeft in het Huis van Thorbecke. Maar dat is wél het geval, zij het dat we de kamer verkeerd inrichten en gebruiken. In het ontwerp van Thorbecke uit 1848 is uitgegaan van de provincie als regio. Het aantal mensen is echter fors toegenomen sinds 1848. Tegelijkertijd is de leefwereld ook steeds regionaler en mondialer geworden. Is het dan niet logisch de bestuurlijke indeling daarop aan te laten sluiten? Is de indeling van de huidige provincies daarmee niet achterhaald?
Los van deze maatschappelijke trends zijn er sinds 1848 ook tegengestelde bewegingen in de bestuurlijke keuzes waar te nemen, als het gaat over de plaats van de regio. Enerzijds is dat de bestuurlijke opschaling in regionaal verband van taken die voordien aan gemeenten toevielen, zoals de Omgevingsdienst en de brandweer. Anderzijds is het juist het weghalen van taken bij de provincie, zoals de jeugdzorg en de coördinatie van rampen, die feitelijk nu ook in regionaal verband zijn belegd.
De regio heeft in het huis dus al een plaats, maar het is tijd om de begrenzing en het aantal provincies te herzien. Het aantal provincies is niet in de Grondwet vastgelegd. We zouden de in de praktijk gebruikte regio’s, bijvoorbeeld uitgaande van ongeveer 500.000 inwoners, moeten omvormen tot de democratisch verkozen bestuurslaag ‘provincie’ met daarin de taken die nu door provincie en regio worden gedaan.

Het verbouwen van een kamer in het Huis is verstandiger dan een kamer toevoegen

Democratische legitimatie

Dat zou de weg vrijmaken voor opheffen van veel, zo niet alle gemeenschappelijke regelingen. De RES’en en de jeugdzorg bijvoorbeeld, zijn weer democratisch gelegitimeerd.
De bestuurlijke drukte zou overigens nog verder teruggebracht kunnen worden als ook politie, Rijkswaterstaat en andere (semi)overheden, zelfstandig, maar wel langs deze regio-indeling georganiseerd worden. Wat mij betreft zouden de waterschappen wél in deze ‘nieuwe’ provincies mogen opgaan, al vergt dat wellicht wel een aanpassing van de Grondwet.
De grootste gemeenten zouden in dit bestel zowel gemeente, provincie als waterschap kunnen worden, een beetje naar Duits model. Het huidige staatsbestel maakt dit al mogelijk in de vorm van ‘openbare lichamen’; de BES-eilanden zijn ook zowel gemeente, provincie als waterschapsbestuur.
Het verbouwen van een kamer in het Huis is verstandiger dan een kamer toevoegen. Daarbij, de nabijheid van de gemeente en daarmee de overheid kan geborgd  blijven, terwijl de herkenbaarheid en democratische legitimatie van het bestuurlijk bestel worden versterkt.