VNG Magazine nummer 18, 18 november 2022
Tekst: Leo Mudde | Beeld: Hartmans Netwerk
Had gemeentesecretaris Herman Hartman in 1884 kunnen bevroeden dat zijn naam bijna 140 jaar later nog zou voortleven in het openbaar bestuur? Vermoedelijk niet, maar het naar hem vernoemde netwerk is nog altijd springlevend en houdt zijn geest levend.
Het verhaal van Hartmans Netwerk begint in 1884. Herman Hartman, gemeentesecretaris van Goes, richtte het Tijdschrift ter beoefening van het administratief recht op en legde daarmee een fundament onder de vorming en opleiding van bestuursambtenaren. Tien jaar later overleed hij aan een hartaanval en zijn zoon, Herman Hartman junior die uiteindelijk statengriffier van de provincie Zeeland zou worden, nam het hoofdredacteurschap over.
Bij het vijftigjarig bestaan van het tijdschrift, in 1934, richtte het comité dat het jubileumfeest had georganiseerd het Hartmans Fonds op, met als belangrijkste doelstelling ‘hulpverlening aan personen die financieel niet krachtig genoeg zijn om de kosten van hun vakstudie te betalen’. Studenten en jonge ambtenaren konden via het fonds studiebeurzen aanvragen. Maar toen eind jaren ’50 de overheid de studiefinanciering introduceerde, viel de noodzaak hiervoor weg.
Het tijdschrift waarmee alles begon, bestaat sinds 1988 niet meer. Maar het fonds nog wel, is nog altijd goed gevuld en zorgt nu voor de instandhouding van Hartmans Netwerk en zijn Europese evenknie HYPE (Hartman Young Professionals for Europe). Eerstgenoemde werd in 1997 opgericht en viert komende week zijn 25-jarig jubileum in de voormalige koepelgevangenis in Haarlem. Daar moet overigens geen symbolische betekenis aan worden toegekend, want de leden en alumni van het netwerk zijn keurige mensen die met veel toewijding in het openbaar bestuur werken.
Best bewaarde geheim
Zoals Jesse van Oostrum, werkzaam voor de gemeente Dronten als coördinator van het cluster APV & Bijzondere wetten. Hij had tot eind 2019, toen hij door gemeentesecretaris Tineke van Lenthe erop werd geattendeerd, nog nooit van Hartmans Netwerk gehoord – terwijl zijn eigen burgemeester Jean Paul Gebben toch in de Raad van Advies zit. Hij las zich in om meer over het misschien wel best bewaarde geheim van het openbaar bestuur te weten te komen.
Zo leerde hij dat Hartmans Netwerk 21 leden telt, talenten uit de ambtelijke wereld van gemeenten, provincies en waterschappen die maximaal drie jaar lid blijven. Elk jaar worden zeven nieuwe leden toegelaten. Het noemt zichzelf hét netwerk van talent dat het verschil wil maken in het openbaar bestuur. Alle leden zijn geselecteerd op hun kwaliteiten en vaardigheden en werken aan maatschappelijk opgaven. Ieder vanuit het eigen werkgebied: van jeugdzorg tot ruimtelijke ontwikkeling en van financiën tot sport. Die verscheidenheid maakt het netwerk zo uniek en waardevol, volgens de eigen website.
Van Oostrum werd enthousiast, solliciteerde en werd aangenomen. Nooit spijt van gehad, zegt hij. ‘Ik ben er absoluut een betere ambtenaar van geworden. Ik leer veel van de trainingen, cursussen en workshops. Dat neem ik allemaal mee in mijn rugzak. En de andere leden inspireren mij telkens weer. Als iemand zich maximaal en overtuigend inzet, dan werkt dat aanstekelijk, daar trek ik me aan op.’
Die verscheidenheid maakt het netwerk zo uniek en waardevol
Beetje elitair
Dat Hartmans Netwerk een beetje elitair oogt, begrijpt de voorzitter van het stichtingsbestuur wel. Annette van Hussel, in het dagelijks leven directeur van het Projectmanagementbureau van de gemeente Amsterdam, zou dat graag veranderen. ‘Het is nooit de bedoeling geweest om enorm groot te worden. Het openbaar bestuur is een klein wereldje, binnen de kring van gemeentesecretarissen wordt best vaak gevraagd: ken jij nog iemand? Sommigen kunnen zichzelf heel goed presenteren, maar ook mensen die wat stiller zijn en wat minder op de voorgrond staan, zijn heel waardevol voor het openbaar bestuur en het publieke domein. De vraag is, hoe krijgen we die mensen in beeld?’
Toen Van Hussel nog gemeentesecretaris was, in Stichtse Vecht, kende zij Hartmans Netwerk ook niet. Toch opmerkelijk voor een club met een historie die anderhalve eeuw teruggaat, met alumni in de top van het openbaar bestuur. Meer bekendheid is daarom nodig om meer verborgen talenten boven water te krijgen. ‘We willen meer diversiteit in het netwerk, niet alleen het neusje van de zalm. Ik roep gemeentesecretarissen en managementteams dan ook op in hun organisatie te kijken naar mensen die misschien niet altijd vooraan staan, maar wel veel in hun mars hebben en hen te attenderen op ons netwerk. Als we bekender zijn, zijn we ook interessant voor opdrachten van bijvoorbeeld gemeenten. Hartmanners, zo heten de leden van het netwerk, zijn stuk voor stuk jong en ambitieus en vinden het prachtig om hun tanden te zetten in inhoudelijke vraagstukken.’
De oude Hartman begreep dat je alle talent nodig hebt om het publieke domein krachtig te maken
Niet beknotten
Want ja, daar is Hartmans Netwerk ook voor beschikbaar. Het mag dan ook gewoon ‘gezellig’ zijn en goed voor de persoonlijke ontwikkeling en blikverruiming, in de geest van de oude Hartmannen moet het netwerk wel bijdragen aan een beter bestuur en een sterker openbaar domein. Dus zou een willekeurige gemeente goed aan bijvoorbeeld Jesse van Oostrum uit Dronten kunnen vragen of hij eens wil komen meedenken over een lokale casus. Zou Van Oostrums werkgever, de gemeente Dronten, daarmee akkoord gaan? Van Hussel: ‘Als Dronten slim is, wel. Want dan behouden ze Jesse voor het openbaar bestuur. Mensen die iets in hun mars hebben, waar groei in zit, die moet je niet willen beknotten. Zoals je een vlinder niet moet knuffelen. Als iemand echt talentvol is, dan moet je haar of hem soms loslaten. Gemeenten zien dat ook wel.’
Van Oostrum noemt zichzelf ‘een ambitieuze jongen met veel drive’, om zichzelf en de organisatie te ontwikkelen. Dankzij het netwerk heeft hij een beeld gegeven hoe er buiten zijn eigen gemeente wordt gewerkt, in grote en minder grote gemeenten, bij provincies en waterschappen. ‘Inspirerend’, zegt hij daarover. ‘Ik denk ook dat mijn kritische en nieuwsgierige houding nuttig is voor het netwerk. Ik hou ervan anderen uit te dagen en mezelf kwetsbaar op te stellen. Zo probeer ik het maximale uit trainingen te halen en anderen te inspireren dat ook te doen. Zo ontstaat een omgeving waarin iedereen zichzelf kan ontstijgen en we dicht tot elkaar komen.’
Hoe bijzonder is het dat een nalatenschap uit 1884 nu nog een bijdrage kan leveren aan het openbaar bestuur. ‘Het klinkt bijna romantisch, toch?’ zegt Van Hussel. ‘De oude Hartman was zo begeistert. Hij begreep dat je alle talent nodig hebt om het publieke domein krachtig te maken en hij zag het belang van investeren in je eigen opvolging. Die kwaliteit moet ook na jou blijven bestaan. Dat proberen we in het netwerk te doen: leren van elkaars talenten en die weer doorgeven aan nieuwe leden.’
HYPE
De Stichting Fonds Hartman ondersteunt naast het Hartmans Netwerk ook Hartman Young Professionals for Europe, kortweg HYPE. HYPE is een netwerk voor ambitieuze young professionals met hart voor Europa. HYPE-leden verdiepen twee jaar lang hun kennis over de Europese Unie en vergroten hun vaardigheden.
Stichtingsvoorzitter Annette van Hussel: ‘Er zijn best veel ambtenaren die met het ene been in hun gemeente of provincie staan, en met het andere in Europa. Vaak zijn ze de enige vertegenwoordiger van hun gemeente in dat toch wel heel complexe Brussel. Voor jonge mensen is het dan goed dat ze elkaar kunnen ontmoeten, over het vak praten en tips and tricks kunnen uitwisselen.’
Machteld van Dijk is HYPE-voorzitter. Zij is adviseur EU Public Affairs bij de provincie Noord-Brabant in het Huis van de Nederlandse Provincies in Brussel. ‘Omdat ik me echt zorgen maakte over de onbekendheid en onbegrip over de Europese Unie in Nederland, wilde ik graag medeprofessionals ontmoeten die werken aan het Europese bewustzijn in hun gemeenten of provincies.’
Het netwerk heeft haar zeker verrijkt, zegt Van Dijk. ‘Zowel in de zin van de nieuwe opgedane kennis en vaardigheden, alsook de extra energie die dit netwerk mij heeft gegeven. We werken allemaal aan dezelfde opgaven en doen hard ons best om de Europese bestuurslaag echt een integraal onderdeel te laten zijn van het werkproces van onze organisaties.’
Dankzij HYPE is Van Dijk ook gaan inzien hoe diverse organisaties met de EU werken. ‘Wat merkt een gemeente, provincie of een RDW van Europese wet- en regelgeving, hoe voeren zij die uit en hoe proberen zij die zelf te beïnvloeden? Door het netwerk is het gemakkelijker om elkaar te vinden op de thema’s waar we mee te maken hebben.’