Het mooiste van besturen is als je iets voor elkaar krijgt. Dat je de koppen bij elkaar steekt, er commitment ontstaat en iedereen z’n aandeel levert. Dat de stad of de wijk beter wordt, er perspectief komt voor kwetsbare gezinnen. Met synergie bereik je doorbraken. Elke wethouder, elke burgemeester weet hoeveel creativiteit en regelkracht er uitgaan van een club gedreven mensen rond een probleem. Op LinkedIn zag ik dat er vanuit de regionale energiestrategieën een hackathon was georganiseerd om met allerlei partijen oplossingen te ontwerpen voor de technische, sociale en economische uitdagingen van de energietransitie. Samen de schouders eronder, zo moet het gaan.

Maar in het contact tussen het rijk en de gemeenten is synergie niet vanzelfsprekend. In de 2,5 jaar dat ik nu directeur ben van de VNG, heb ik me enorm verbaasd over de ingewikkelde relatie met het rijk. Grote deugden – het goede doen, problemen beter oplossen – raken vaak ondergesneeuwd door de waan van de dag, strijd om de macht en beeldvorming.  

In de praktijk is het in Den Haag onmogelijk om zonder harde gevechten je punt te maken. De strijd om het geld voor de jeugdzorg of het abonnementstarief in de Wmo kostte bakken met energie. Om maar niet te spreken van de asielcrisis. Eind volgend jaar moeten er 150.000 tot 200.000 opvangplekken komen. Alle statushouders en vluchtelingen uit Oekraïne wonen in gemeenten en hebben voorzieningen nodig, zoals gezondheidszorg, jeugdzorg, onderwijs en inburgering. De departementen werpen afzonderlijk van elkaar ‘alle ballen op de gemeenten’, in plaats van samen met gemeenten te werken aan een integrale en uitvoerbare aanpak. Een spreidingswet zal zeker helpen, maar er is meer nodig. Dit begint met oog voor elkaars positie en de wil om keuzes te maken die niet iedereen welgevallig zijn. Politiek en beeldvorming zijn te vaak de vijand van goed bestuur. 

In het woord ‘overheid’ ligt synergie in feite al besloten. Het kán ook echt. We zien bijvoorbeeld dat het goed werkt als gemeenten en het UWV samen optrekken in regionale werkcentra, zonder discussies over wie de baas is van de arbeidsbemiddeling. Dat streven we ook na in de zorg en de jeugdhulp. 

In de coronacrisis konden het rijk en gemeenten goed samenwerken aan de steun- en beheersmaatregelen. Op de departementen was er oog en oor voor de uitvoeringsaspecten en gemeenten kregen financiële zekerheid. In die crisis is Nederland overeind gebleven. Toen was het een gevleugeld woord dat corona een gamechanger was. Ik wil daar graag op teruggrijpen en de veranderopgaven aanpakken zoals toen. Want voor de goede overheid is synergie een onmisbare eigenschap.