De vierde zin van de troonrede was: ‘En zorgwekkend is ook dat mensen in een volwassen democratie als de onze het vertrouwen verliezen in het oplossend vermogen van politiek en bestuur.’ Dat roept bij mij de vraag op: wat is er nodig om het oplossend vermogen van politiek en bestuur op orde te krijgen?

De manier van debatteren in de Tweede Kamer wekt bij sommige mensen misschien weinig vertrouwen, maar ik ben ervan overtuigd dat het probleem dieper gaat dan alleen de strijd om aandacht in de politieke arena. Het gaat om de uitvoeringskracht van de overheid. Hoe neem je als overheid verantwoordelijkheid voor de uitvoering als het erop aankomt? Waarom lukt het de overheid niet om te doen wat inwoners mogen verwachten van hun overheid: hun primaire taken fatsoenlijk organiseren?

Groot gebrek
Dat de uitdagingen van vandaag anders zijn dan de uitdagingen van 1848 toen de Grondwet werd geschreven, moge duidelijk zijn. De metafoor van het Huis van Thorbecke laat direct een eerste groot gebrek zien. Het Huis van Thorbecke wordt vaak verbeeld als de gemeenten op de begane grond, de provincies op de eerste verdieping en de rijksoverheid daarboven. In die beeldspraak is het waterschap niet meer dan het slootje achter het huis. Terwijl de grote maatschappelijke gevolgen van droogte en klimaatverandering erom vragen om die opgaven niet als sluitstuk van de overheid te zien, maar als startpunt. Het zorgen voor voldoende water in kwaliteit en kwantiteit is veel meer dan alleen een uitvoeringskwestie. De grenzen van het watersysteem zijn de facto bepalend voor talloze andere politieke keuzes over wonen, werken, natuur en landbouw die dringend gemaakt moeten worden. Het is hoog tijd om de waterschappen de juiste plek te geven in het Thorbecke’s huis.

Waarom lukt het de overheid niet om te doen wat inwoners verwachten?

Geen plek
De regio heeft helemaal geen plek binnen het Huis van Thorbecke, want ‘de regio’ bestaat niet. ‘De regio’ voert wel veel belangrijke taken uit en bestaat uit een breed scala aan regionale organisaties met allemaal verschillende grondslagen. Dat leidt niet tot scherpte in politieke besluiten en daadkracht in de uitvoering. Neem het feit dat de Regionale Energiestrategieën (RES’en) via de bestuurlijke regio’s tot stand komen. De vraag waar windmolens en zonneparken komen, leidt in veel gemeenteraden tot heftige discussies, maar daar ligt niet de verantwoordelijkheid voor de RES.
De spanning tussen lokale keuzes en de regionale en landelijke gevolgen van die keuzes is nergens beter te voelen dan bij dit onderwerp. De noodzaak om politieke keuzes te maken over de inrichting van ons energiesysteem is vanwege de gevolgen van de oorlog in Oekraïne tastbaarder dan ooit. Het politieke systeem is daar nog niet op ingericht. Dat is een urgent probleem.

Onvermijdelijk
Als we het oplossend vermogen van de overheid willen vergroten, moeten we het aandurven om ons politiek-bestuurlijk stelsel grondig te herzien. We hebben een beter ingerichte overheid nodig. De opdracht aan de nieuwe Thorbecke is in mijn ogen simpel en duidelijk: leg taken en verantwoordelijkheden daar neer waar democratische legitimatie van de politieke keuzes en bestuurlijke verantwoordelijkheid voor de uitvoering samenkomen. Een grondige verbouwing van het huis van Thorbecke is onvermijdelijk als we het vertrouwen van onze inwoners willen terugwinnen.