In een interview met Het Parool vroeg Marjolein Moorman zich onlangs af of het kabinet wel snapte hoeveel paniek er momenteel in het land is. De gierende inflatie en de stijgende energielasten dreigen mensen naar de rand van de armoede te sturen, of eroverheen. 
Als wethouder heeft Moorman in Amsterdam onder meer armoedebestrijding en schuldhulpverlening in haar portefeuille. Onbedoeld werd ze het gezicht van gemeentelijk beleid omdat ze een veelgevraagde gast is in televisieprogramma’s en talkshows. Waarom? Ze heeft geen idee, maar kennelijk vinden mensen het belangrijk dat dit verhaal wordt verteld, en om te horen dat het ook echt anders kan. ‘Blijkbaar is er behoefte aan om dat horen. Als ik dat naar voren mag brengen, samen met veel anderen, dan doe ik dat graag.’

U zei in de gemeenteraad van Amsterdam dat er een ramp aankomt. Maar er zijn dus oplossingen, volgens u.
‘Die uitspraak deed ik voor er duidelijkheid was over het prijsplafond. Maar inderdaad, het kan anders. Ik maak me zorgen over het afnemend vertrouwen in de overheid. Los je dat op met de keuzes die tot nu toe gemaakt zijn, wil je dat mensen alleen nog maar kunnen terugvallen op zichzelf, in een participatiesamenleving die is vertaald in een soort van individualisme en een terugtrekkende overheid, met een heilig geloof in de markt die het individu aan zijn lot overlaat? Of regel je het collectief zo dat niemand door het ijs zakt? Het kan wel degelijk, maar je moet bereid zijn in te grijpen in de markt.’

Besturen is zoveel meer dan een beetje managen

Wat mist u in de aanpak van het kabinet?
‘Een visie op bestaanszekerheid. Besturen is zoveel meer dan een beetje managen. Nederland is geen bv, Nederland is een collectief van mensen met veel verschillende talenten en veel verschillende achtergronden, waarbinnen iedereen z’n plek moet krijgen. Dat mensen in financiële problemen komen, is niet van vandaag of gisteren. Dat het nu ineens zo hard gaat, is wel nieuw. En dat we van crisis naar crisis hobbelen, maakt het nog verontrustender. Daarom vraag ik: waar is de visie? Ja, de samenleving verandert, de oorlog in Oekraïne heeft mij ook verrast, en de vreselijke aardbevingen in Groningen waren mij tot tien jaar geleden ook niet bekend. Daarom is het des te noodzakelijker dat je een heel duidelijk anker hebt en een visie die je in onverwachte situaties kunt toepassen.’

Kan het kabinet leren van de gemeente Amsterdam?
‘Ja, niet voor niets is het motto van ons coalitie­akkoord “Ongelijk investeren voor gelijke kansen”. Dat is ons richtsnoer voor elke afweging, elke keuze op elk moment. Zo hebben we de armoedegrens verlegd van 120 naar 130 procent van het sociaal minimum. Dat betekent dat we mensen, ook als ze werken, langer blijven ondersteunen. Vanuit het idee dat je op het moment dat de problemen groter worden, je altijd moet kiezen voor degenen die er het meest last van hebben. Dat vraagt ook solidariteit van anderen. Ik denk dat ook mensen die hier op dit moment niet van profiteren zien dat hier een duidelijke visie achter zit.’

Makkelijk praten, met een links college…
‘Dat we een links college hebben is mooi, maar we zijn er natuurlijk voor de hele stad. Ik vond het wel leuk om te horen dat ook de VVD die stap van 120 naar 130 procent ondersteunt omdat je daarmee een armoedeval voorkomt. Mensen aan het werk krijgen is met de huidige arbeidsmarkt niet zo moeilijk, maar als die vervolgens slechter af zijn omdat ze de ondersteuning in de vorm van toeslagen en armoederegelingen niet meer krijgen, dan vallen ze terug in bestaansonzekerheid. Dat wil je niet, je moet zorgen dat die mensen zich gesteund voelen. Juist in deze tijd is dat erg noodzakelijk.’

Waarom juist nu?
‘Omdat het rijk, of de overheid als geheel, zich heeft teruggetrokken en steeds minder gevoel heeft voor wat er speelt in de samenleving. Alles wat je doet als overheid heeft direct effect op mensen. De ellende waarin mensen terechtkwamen door het verschrikkelijke toeslagenschandaal, dat had voor een deel te maken met het feit dat er niet voldoende is gerealiseerd wat het effect van de maatregel was binnen huishoudens. Dat heeft alles te maken met inlevingsvermogen en als je dat niet zelf hebt ervaren, dan moet je in ieder geval bereid zijn te luisteren naar mensen die het wél hebben ervaren. Daarom is het juist in deze tijd heel goed dat gemeenten zich laten horen en zien.’

U zit in die talkshows niet namens de gemeenten aan tafel, al wekt het soms wel die indruk.
‘Wat mij betreft zit ik daar wel voor alle wethouders, pas nog samen met Peter Heijkoop van Dordrecht, een CDA’er. Dat is het mooie van werken op lokaal niveau, we weten elkaar daar te vinden. Bij wethouders is veel minder sprake van partijpolitiek. Het gaat in gesprekken tussen wethouders echt over: wat zien we in onze gemeente, wat zijn de opgaven en wat kunnen wij als gemeenten daarbij betekenen?’

Als de problemen groter worden, moet je altijd kiezen voor degenen die er het meest last van hebben

Is Amsterdam een voorbeeld voor andere gemeenten?
‘Wij trekken in ieder geval veel geld uit voor armoedebestrijding en schuldhulp. Niet alleen omdat we zo graag een sociaal beleid willen voeren, maar omdat we er echt in geloven dat het voor de stadsfinanciën uiteindelijk het allerbeste is. Als je ineens te maken krijgt met veel mensen die dakloos zijn, kost dat ook heel veel geld. En het werkt. Voor we met vroegsignalering begonnen, hadden we meer dan achthonderd huisuitzettingen per jaar. Vorig jaar nog maar 33. Landelijk bedraagt de gemiddelde schuld 39.000 euro, in Amsterdam 23.000 euro. Omdat wij er eerder bij zijn, dan is het ook eerder opgelost.’

Een van uw instrumenten is de pauzeknop, een tijdelijke incassostop waardoor de schuldenaar de rust en ruimte krijgt om zich te richten op een financiële oplossing. Zo’n moratorium is wettelijk toch al mogelijk?
‘Volgens de wet moet daar een rechter aan te pas komen, waardoor het langer duurt. Bovendien geldt dat moratorium voor een beperkte tijd. Ons voorstel gaat verder. Onze pilot met een pauzeknop die direct door de schuldhulpverlener kan worden ingedrukt, was erg succesvol. Wij zagen dat mensen gemiddeld meer dan vijf jaar schulden hadden, voor ze zich meldden bij de gemeente. De stress en paniek waren toen al vaak hoog opgelopen, met baanverlies, mentale problematiek, opvoedproblematiek en soms zelfs huisuitzetting of vechtscheiding tot gevolg. Wij hebben met meer dan veertig schuldeisers afspraken gemaakt over zo’n rustpauze waarin ze geen aanmaningen of boetes versturen. Dat was veel werk, we moesten die schuldeisers individueel benaderen. Ik zou willen dat het rijk zegt: op het moment dat op de pauzeknop wordt gedrukt, gaat er meteen een signaal naar al die schuldeisers en die moeten dan direct stoppen met het sturen van aanmaningen. Dat moet echt landelijk worden geregeld. Ik heb met mijn collega’s van Den Haag en Eindhoven minister Carola Schouten voor Armoedebeleid gevraagd dit op te pakken.’

Hoe belangrijk is zo’n pauzeknop?
‘Amsterdam begon twintig jaar geleden al met vroegsignalering, het tijdig in kaart brengen van mogelijke schuldenproblematiek. Dat is supereffectief gebleken en landelijk overgenomen. Elke problematische schuld kost de samenleving vijf keer zoveel op andere terreinen – denk aan ggz-problematiek, opvoedondersteuning en huisuitzettingen – dus als je er vroeg bij bent, loopt de schuld niet uit de hand en dat voorkomt veel ellende. Daar hebben we allemaal profijt van. Ik ben ervan overtuigd dat een pauzeknop minimaal hetzelfde effect heeft.’