Omdat die dag, de eerste van de tweedaagse Top Bestaanszeker Nederland, het perspectief van de inwoner centraal staat, zullen veel wethouders ook ‘een burger’ meenemen. Want om de inwoners gaat het natuurlijk, bestaanszekerheid. Daarom willen de gemeenten ongefilterd van hen horen wat er nu écht en als eerste moet worden aangepakt. Zoals Peter Heijkoop, wethouder in Dordrecht en voorzitter van de VNG-commissie Participatie, Schuldhulpverlening en Integratie, zegt: ‘We moeten onze inwoners mede aan het stuur zetten. Want als we alleen met elkaar in ­gesprek gaan als overheden en uitvoeringsorganisaties, dan ben ik bang dat we te veel over de hoofden van de mensen heen gaan doen.’

Essay

De Top Bestaanszeker Nederland is een uitvloeisel van het ambitieuze essay over bestaanszekerheid waarmee de VNG in maart vorig jaar de stap naar voren zette en deed wat achtereenvolgende kabinetten hadden ­nagelaten. In het essay beloven gemeenten een visie te ontwikkelen op een toekomst met bestaanszekerheid voor iedereen. Het is tijd, zo vinden zij, voor een nieuw Akkoord van Wassenaar, maar dan in het sociaal domein. Een dure ­belofte en gemeenten gaan die waarmaken, beloofde Heijkoop destijds in gesprek met VNG Magazine. 
Wat in ieder geval is bereikt, is dat bestaanszekerheid ineens hot werd in de politiek. Toen het 
essay verscheen, moest het kabinet nog vallen. Dat gebeurde pas ruim twee maanden later. In de verkiezingscampagne die daarop volgde werd bestaanszekerheid een van de belangrijkste thema’s. 
Ook in gemeenten is het thema geland. De gemeenteraad van Utrecht maakte het concreet en besloot de vermogensgrens voor kwijtschelding van gemeentelijke belastingen te verhogen, en gelijk te trekken met die voor bijstand. Niet alleen zou dat lucht geven aan veel kwetsbare inwoners, ook het systeem zou aanmerkelijk simpeler worden. De minister zette echter een streep door het raadsbesluit omdat het tegen de wet was. Onbegrijpelijk, stelden twee raadsleden in een opiniestuk in Trouw. ‘Het is zeer kwalijk dat de minister een poging om mensen die in de knel zitten te helpen actief tegenwerkt. In Utrecht staan we opnieuw met lege handen – sommige inwoners letterlijk.’
Het is dit soort praktijken dat ­mensen tot wanhoop drijft en dat ook niet past in het plaatje van Nederland in 2040, het toekomstbeeld dat de VNG de afgelopen maanden heeft geschetst. De aanpak van bestaansonzekerheid is volgens Heijkoop een vooruitgeschoven post. ‘Het is het eerste wat we beet willen pakken, omdat het zo ontzettend dicht bij mensen staat. Elk mens heeft een toereikend en voorspelbaar inkomen nodig, waarmee je een dak boven je hoofd kan betalen en eten op tafel kan zetten. Zorg moet toegankelijk zijn, en door te werken moet je in je bestaan kunnen voorzien. Dat klinkt allemaal vanzelfsprekend, maar het is op dit moment gewoon niet op orde.’

Stress

De onzekerheid over de eigen toekomst zorgt voor veel stress, ook in gezinnen met kinderen. En dat onlangs bekend werd dat het geboortecijfer van Nederland lager is dan ooit, heeft hier ook alles mee te maken, zegt Heijkoop. Mensen zijn bang dat ze straks onvoldoende inkomen hebben, of geen huis, om een gezin te onderhouden en te huisvesten. ‘Dat zijn eigenlijk allemaal uitvloeisels van het feit dat het kabinet zijn grondwettelijke taak om de bevolking zekerheid te bieden, niet op orde heeft.’
Heijkoop ergert zich aan de ‘soms wat luie analyses’ die Den Haag maakt, waaruit zou blijken dat de armoede niet toe- maar juist afneemt. ‘Daar valt het nodige op af te dingen. Zo hanteert Nederland een ­andere definitie van armoede dan de rest van Europa.’ 
Bovendien, zegt Heijkoop, was er de Commissie ­sociaal minimum, door het kabinet zelf ingesteld, die afgelopen zomer constateerde dat niet alleen het sociaal minimum moet worden verhoogd, maar dat er ook structureel beleid nodig is om ervoor te zorgen dat mensen kunnen rondkomen en kunnen meedoen aan de maatschappij.

Dan zie je pas hoe destructief beleid vaak uitwerkt op het leven van mensen

Ook de beleving van de mensen zelf wordt onvoldoende door Den Haag gehoord. Heijkoop: ‘Het echte verhaal komt onvoldoende tot uiting in een plat getal in euro’s of een koopkrachtwolkje.’ Toch krijgt hij nu wel de indruk dat Kamerleden en bewindspersonen zich gaan realiseren dat ze ‘te lang en te makkelijk’ voorbij zijn gegaan aan het feit dat onzekerheid echt een verlammende werking heeft op huishoudens.
Op de Top Bestaanszeker Nederland gaan gemeenten, publieke dienstverleners als UWV en SVB en inwoners met elkaar in gesprek over een gezamenlijke boodschap aan het nieuwe kabinet. Vooral de inbreng van de inwoners mag niet worden onderschat, zegt Heijkoop. ‘Wat nodig is, is een tienjarenplan waaraan alle partners en alle departementen zich verbinden, dat nadrukkelijk is opgesteld vanuit het perspectief van de leefwereld, niet van de systeemwereld.’
Als wethouder heeft het hem enorm geholpen dat hij niet met alleen een werkboekje in de hand aan de slag ging. ‘Door je echt intrinsiek te verdiepen in waar ­inwoners tegenaan lopen, in de onzekerheid die wij als overheid mede veroorzaken, vallen de schellen echt van je ogen. Dan zie je pas hoe destructief beleid vaak uitwerkt op het leven van mensen. We werken veel te vaak vanuit bepaalde veronderstellingen, vooroordelen soms, en vanuit een systeem. Omdat het systeem op een bepaalde manier werkt, moeten ­mensen zich daar ook maar allemaal naar voegen. Dat is zo ontzettend níét waar.’