De meeste raadsleden realiseren het zich bij hun aantreden niet, maar vanaf dat moment zijn ze als lid van de raad formeel werkgever. En wel van de griffier en de medewerkers van de griffie.
Raadsleden gaan de politiek in om inwoners te vertegenwoordigen, de hoofdlijnen van het collegebeleid te bepalen en het college te controleren. ‘Een rol als werkgever was zeker niet mijn motivatie’, zegt raadslid Ricus Tiekstra (Groen Drimmelen) uit Drimmelen, lid van de werkgeverscommissie.
Nieuwe raadsleden worden snel gerustgesteld: in de praktijk krijgen ze weinig te maken met dat werkgeverschap. De meeste raden stellen namelijk een aparte werkgeverscommissie in. Met daarin enkele vertegenwoordigers uit de raad aan wie ze die verantwoordelijkheid delegeren.
Jan Smits, raadslid (VVD) in Tynaarlo, maakt deel uit van de werkgeverscommissie van de raad. Hij wist als beginnend raadslid wél dat hij een werkgeverstaak zou krijgen. Smits was daarvoor namelijk tien jaar lid van provinciale staten van Drenthe. De laatste jaren ook als voorzitter van de werkgeverscommissie. ‘Om die reden vroeg de raad van Tynaarlo mij als voorzitter van de werkgeverscommissie.’

Gespannen arbeidsmarkt
Volgens de Gemeentewet wijst de raad de griffier aan, die de leiding heeft over de medewerkers op de griffie. De werkgeverstaak van de raad gaat over die griffie. Collega-raadsleden van Smits beseffen doorgaans nauwelijks wat daar bij komt kijken. ‘Als ik het vertel, gaat er een wereld voor hen open.’
 

De inschaling van de griffier is natuurlijk wel van belang voor de raad
 

Naast de formele kant zoals correspondentie voeren, functiewaardering en declaraties afhandelen, gaat het ook om het invullen van vacatures. ‘Tijdens de huidige raadsperiode van anderhalf jaar moesten we al twee vacatures binnen de griffie opvullen,’ zegt Smits. ‘Dan ben je als werkgeverscommissie echt aan de beurt om dit samen met de griffier op te pakken. Het levert namelijk veel werk op. Ook wij merken dan de effecten van de gespannen arbeidsmarkt.’
De werkgeverscommissie moet de griffier de positie verschaffen waarin hij zijn ondersteunende taak voor de raad het best kan verrichten. Tiekstra spreekt van ‘een zeer belangrijke opdracht’. ‘We moeten echt voor de griffier gaan staan als hij kritiek krijgt, bijvoorbeeld als de oppositie vindt dat de griffier te veel aan de kant van de coalitie staat of omgekeerd. En hij moet zich ook veilig voelen om de raad zo nu en dan een spiegel voor te houden.’ Raden dienen zuinig te zijn op de griffie. ‘De medewerkers van de griffie vormen de belangrijkste hulptroepen van de raad.’
Tot de belangrijke momenten van de werkgeverstaak van de commissie behoort uiteraard de aanstelling van een nieuwe griffier. Tiekstra: ‘Dan moeten we bepalen wat voor griffier bij ons als raad past. Dat hangt weer af van de vraag wat voor soort raad wij willen zijn. Het kan zin hebben dat de werkgeverscommissie zich hierbij laat adviseren door externen.’

Dezelfde schaal
Met de rechtspositionele kant van het werkgeverschap heeft de werkgeverscommissie doorgaans zijdelings te maken, maar die behoort wel tot haar taken. De rechtspositieregeling van gemeenteambtenaren is eveneens van toepassing op de griffie. Tiekstra: ‘De inschaling van de griffier is natuurlijk wel van belang voor de raad. De hoogte daarvan is van invloed op de positie van de griffier ten opzichte van de burgemeester, de gemeentesecretaris en ook van de griffiemedewerkers. Mijn voorkeur: de griffier heeft dezelfde schaal als de gemeentesecretaris of één lager.’ Smits wijst ook op het nut van het gesprek over doelen voor de griffie voor een vastgestelde periode. ‘Die vormen een kapstok voor de activiteiten die de griffier en de griffiemedewerkers uitvoeren.’

We moeten echt voor de griffier gaan staan als hij kritiek krijgt

De positie van de griffier kan volgens Smits eenzaam zijn. ‘Hij hoort erbij, maar ook weer niet. Daarom heeft de griffier een sparringpartner nodig, dat kan de werkgeverscommissie zijn.’

Versterken
De meeste raadsleden hebben er, zoals gezegd, weinig weet van, maar er komt veel af op de leden van de werkgeverscommissie. Maar wie zitten daar eigenlijk in? Doorgaans gaat het om een raadslid van een coalitiepartij en één van de oppositie plus een voorzitter. Petra Paulides, adviseur overheden en begeleider van de werkgeversrol van de gemeenteraad: ‘Commissies kunnen daar adviseurs aan toevoegen. Dat gebeurt ook vaak, doorgaans gaat het om een medewerker van de afdeling Personeel en Organisatie. Erg verstandig; ik raad een commissie vaak aan dat de eerste die zij bij de hand moet nemen iemand is van P&O.’
Paulides is één van de auteurs van het in september verschenen rapport Eigenstandig en (on)afhankelijk. Nieuwe spelregels voor sterkere griffie(r)s. Het rapport wijst onder meer op de mogelijkheid om de positie van de griffier te versterken door de werkgeverscommissie te formaliseren. Paulides: ‘Deze staat nu alleen impliciet in de Gemeentewet.’ Het kan betekenen dat er wettelijke kaders komen voor de werkgeverscommissie. ‘Bijvoorbeeld kaders over de samenstelling – drie tot vijf leden –, over de ondersteuning door een personeelsadviseur en over jaarlijks overleg tussen de commissie en de griffier over het jaarplan van de griffie.’
Smits kan zich goed vinden in wettelijke kaders voor de commissie. ‘In feite werken we in Tynaarlo al conform deze kaders. We hebben ondersteuning van een personeelsadviseur, er is jaarlijks overleg over het griffieplan en bij dat overleg schuift ook de burgemeester, als voorzitter van de raad, aan. Dat werkt prima.’

Natuurlijk gezag
De samenstelling van de werkgeverscommissie moet volgens Paulides nog eens extra onder de loep worden genomen. Zij ziet een belangrijke rol weggelegd voor de vicevoorzitter van de raad. ‘Deze fungeert niet zelden als voorzitter van de raad en heeft op grond van positie, ervaring en relaties ook een natuurlijk gezag.’
 

Ook wij merken de effecten van de gespannen arbeidsmarkt 
 

Paulides denkt dat de vicevoorzitter waardevol kan zijn als voorzitter van de werkgeverscommissie. ‘Nu kiezen de leden van die commissie hun voorzitter vaak nogal terloops. Op de vraag wie voorzitter wil worden, steekt er altijd wel iemand zijn hand op. Die wordt het dan. Een ervaren voorzitter als de vicevoorzitter van de raad, die ook een rol heeft in de vertrouwenscommissie van de burgemeester, lijkt me een goed alternatief.
Tiekstra vindt dat er ‘iets te zeggen is’ voor een formele rol van de vicevoorzitter van de raad binnen de werkgeverscommissie. Maar Smits twijfelt sterk: ‘De vicevoorzitter van de raad en de voorzitter van de commissie worden op verschillende profielen gekozen. De eerst is vooral een bindende persoon die structuur moet aanbrengen in de soms chaotisch verlopende raadsvergaderingen. Een voorzitter van de commissie heeft andere eigenschappen nodig. Dat natuurlijke gezag van de vicevoorzitter vind ik overigens wel een sterk punt. Dat zou de commissie ten goede kunnen komen.’

Vertrouwelijk
Om de band tussen de raad en de werkgeverscommissie te versterken behoren de raadsleden de verslagen van de commissievergaderingen te ontvangen. Daarover zijn Smits en Tiekstra het eens. Maar wel vertrouwelijk. Smits: ‘En ook niet standaard. De vergaderingen gaan soms ook over personen en hun functioneren. Met het naar buiten brengen van die informatie moeten we zorgvuldig zijn.’
Een goede uitoefening van de werkgeverstaak van de raad hangt voor een groot deel af van het functioneren van de werkgeverscommissie. Daarin valt nog wel wat te winnen. Met als perspectief volgens Tiekstra vooral nog betere griffies en griffiers. ‘Daar plukt de raad dan de vruchten van, en daarmee komt de democratie binnen een gemeente beter tot haar recht. Het is dus de moeite meer dan waard.’