VNG Magazine nummer 1, 19 januari 2024

VNG Logo

Tijdens de verkiezingscampagne claimden rechtse partijen het thema bestaanszekerheid. Politiek links was vrijwel onzichtbaar in dat debat over de financiële kwetsbaarheid van grote groepen Nederlanders in de onder- en middenklasse. De alliantie tussen GroenLinks en PvdA faalde in het mobiliseren van de progressief-linkse kiezers en links Nederland behaalde het slechtste verkiezings­resultaat in meer dan veertig jaar met slechts 26 procent van de stemmen.

Het besteedbaar inkomen wordt al decennia ondermijnd, omdat de produc­tiviteitsstijging van bedrijven naar aandeelhouders gaat en niet naar werk­nemers. Daarnaast is voor brede middengroepen huisbezit vrijwel onbereikbaar geworden en zijn de huren sterk gestegen, waardoor middenklasse-inkomens ­verder eroderen. Bezuinigingen hebben de welvaartsstaat uitgehold. Daardoor is er geen vangnet meer als er iets misgaat.

Veel gezinnen voelen zich economisch zeer kwetsbaar en zien hun kinderen economisch ploeteren. Een belangrijke motor achter financiële bestaans­zekerheid, zeker over generaties, is huisbezit. Nu voor veel jonge gezinnen de ­aankoop van een huis onbetaalbaar is, zeker naast hoge studieschulden, wordt de welvaart in ons land structureel ondermijnd. Kiezersonderzoek laat zien dat een groot deel van deze squeezed middle niet langer geloven dat de traditionele politieke krachten – christendemocratie, sociaaldemocratie en liberalisme – een oplossing kunnen bieden voor hun economische uitzichtloosheid. En dus stapte een groot deel van kiezers uit het politieke midden over naar antisysteempartijen PVV, BBB en NSC. Door de implosie van VVD en CDA is het antisysteemblok nu groter dan het traditioneel rechtse blok. Het is natuurlijk afwachten of dat ultrarechtse kabinet er daadwerkelijk komt, maar zeker is dat Nederland een zeer ongewisse en instabiele politieke en economische periode ingaat.

Lokale bestuurders en raadsleden zullen met de gevolgen van ultrarechts ­beleid worden geconfronteerd. Het einde van linkse herverdelingspolitiek, waar de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen, en het afbreken van de christendemocratische intergenerationele rechtvaardigheidspolitiek via huisbezit, zal de economische kwetsbaarheid nog verder vergroten. 
Dat werkt niet alleen door in de schuldenproblematiek en grotere ­armoede bij ­gezinnen, maar ook op het mentale vlak. Economische onzekerheid leidt tot meer ­lichamelijke klachten, eenzaamheid en depressiviteit, tot meer ­gezinsproblematiek en echtscheidingen en slechtere schoolprestaties van kinderen. Kiezers hebben zichzelf in de voet geschoten. En de kleine ­pleistertjes die gemeenten kunnen aanbieden, zullen het bloeden niet ­stoppen.

André Krouwel is oprichter van Kieskompas en werkt als politicoloog aan de Vrije Universiteit: andre.krouwel@vu.nl, @AndreKrouwel