Ontzettend zuur, noemt burgemeester Anton Stapelkamp van Aalten, de afgelasting van de herdenking en de festiviteiten ter ere van 75 jaar vrijheid. ‘En dan druk ik mij nog zacht uit. Het valt uit je handen waar je bij staat. Dit is echt een ongelooflijke teleurstelling voor alle mensen die zo hard aan dat dit brede regionale bevrijdingsprogramma hebben gewerkt. Maar het is niet anders, andere dingen zijn nu belangrijker.’

Stapelkamp had zich met name verheugd op de brunch die 29 maart gehouden zou worden, de dag dat Dinxperlo 75 jaar geleden werd bevrijd. De brunch zou worden opgeluisterd door zevenhonderd mensen uit verschillende Achterhoekse en Duitse gemeenten. ‘Het enthousiasme om hierbij aanwezig te zijn, werd in de aanloop naar de herdenking toe steeds groter. Complete Duitse gemeenteraden hadden zich aangemeld, inclusief twintig burgemeesters aan beide kanten van de grens. Het werd gezien als een mooi moment om gezamenlijk de verzoening te bezegelen en voorgoed een streep onder het oorlogsverleden te zetten.’   

Bocholt

Ook burgemeester Peter Nebelo van de Duitse gemeente Bocholt, aan de andere kant van de grens, vindt het zeer spijtig dat er niet samen herdacht kan worden. Eerder deed hij dat wel al met zijn Franse ambtsgenoot Pierre Mathonier van tweelinggemeente Aurillac tijdens een herdenking van de Eerste Wereldoorlog. ‘De stad Bocholt beschouwt het als een buitengewone eer en een genereus blijk van vertrouwen dat wij als Duitse buurgemeente gezamenlijk de vieringen, campagnes en evenementen mee mochten organiseren en het deels ook mochten hosten. Ook Duitse gemeenten kunnen immers terugkijken op 75 jaar vrede en vrijheid.’

De gezamenlijke voorbereiding heeft volgens Nebelo de samenwerking ‘extreem duurzaam’ versterkt. ‘De coronacrisis laat op dit moment zien dat er collectief beslissingen genomen kunnen worden.’ Stapelkamp sluit zich daar volledig bij aan. ‘De mooie nieuwe contacten en verbindingen bieden troost en geven veel vertrouwen voor de toekomst.’

Grensdynamiek

Dinxperlo ligt strak tegen de grens met Duitsland. De Heelweg vormt de grens. De huizen van de bewoners aan de weg bevinden zich letterlijk boven op de grens. Aan de ene kant van de straat staan de huizen in Duitsland, aan de overkant staan ze in Nederland. De dorpen hebben een goede verstandhouding. Samen hebben ze een lange geschiedenis die ook zwarte kanten kent.

De mooie nieuwe contacten en verbindingen bieden troost

En leven op de grens brengt een bepaalde dynamiek met zich mee. Die uit zich in veel grensverkeer, gezamenlijke initiatieven, maar ook bijvoorbeeld in gemengde relaties die tot ver teruggaan. De Heelweg is onderdeel van oude handelsroutes richting Münster en Deventer. Sinds 1766 liep de grens precies langs de zuidelijke kant ervan. Op een van de knooppunten van deze handelsroutes is Dinxperlo ontstaan, met een ‘zuiderwijk’,  Suderwick dus, aan de Duitse kant.

Tot aan de Eerste Wereldoorlog leefden beide grensgemeenschappen vreedzaam samen. Dat veranderde toen Nederland in de Eerste Wereldoorlog neutraal bleef. Op de Heelweg kwam een hoge prikkeldraadversperring, die bewoners aan beide kanten abrupt van elkaar scheidde. Er ontstond al snel een weelderige smokkel in koffie, boter en suiker.  

Na de Eerste Wereldoorlog verdween de versperring en tussen de twee wereldoorlogen normaliseerden de verhoudingen zich. Totdat de Duitse bezetting van Nederland een feit was, het prikkeldraad terugkwam en daarmee de vijandigheid. Dat was ingewikkeld, zeker voor de vele Nederlands-Duitse relaties die er toen al waren aan beide kanten van de grens. Deze situatie duurde voort tot 29 maart 1945, de dag waarop Dinxperlo werd bevrijd.

Bevrijding

In maart 1945 naderden de Schotse troepen de grens met de Achterhoek. Ze moesten om de grote rivieren heen, want daar zat het vast, vertelt Stapelkamp. Via Dinxperlo wilden de geallieerden doordringen in Nederland. Op 22 maart bombardeerden ze buurgemeente Bocholt, die voor 80 procent werd verwoest. Er vielen 340 doden. Het lukte de Schotten daarna twee bruggen in te nemen over kleine riviertjes rond Dinxperlo en zo in het dorp terecht te komen. In de nacht van 29 maart ontbrandde er toch nog een felle strijd met terugtrekkende Wehrmachtsoldaten, die bij Dinxperlo in de val zaten. Hun aftocht werd verhinderd door de Schotse troepen. Het trieste resultaat was een granatenregen van naar zeggen ruim 35.000 stuks en een vrijwel volledig verwoest Dinxperlo.

Het aantal burgerslachtoffers viel nog mee, want de bevolking was van tevoren nog gewaarschuwd, maar het werd een bevrijding met een zwart randje. De originele aanvalskaart van de geallieerden is in het dorp bewaard gebleven.

Euregio

Het herstel van vertrouwen en de band met buurgemeente Suderwick lieten de eerste jaren na de oorlog op zich wachten. Grenscorrecties in 1949 leidden tot een gedeeltelijke annexatie van Suderwick en een paar andere buurtschappen die tot Bocholt behoorden. Opeens hoorden de inwoners van dat deel van Suderwick bij Nederland en konden ze niet meer vrij reizen naar familie, vrienden, sportclubs, schutterijen en kerk in het andere deel van Suderwick en verder in Duitsland. Die situatie duurde tot de zomer van 1963, ruim veertien jaar. Daarna verbeterden langzaam de verhoudingen van de andere Europese landen met Duitsland en ontstond de Euregio. ‘Dat hielp bij de verzoening op lokaal en regionaal niveau’, aldus Stapelkamp, ‘maar landelijk bleef de verhouding tussen Nederland en Duitsland nog veel langer stekelig. Toen in de jaren negentig de grenscontroles verdwenen, werd het allemaal veel makkelijker.’

De lokale contacten normaliseerden al sneller en werden volgens de burgemeester ‘steeds beter en mooier’. Ook zijn collega Nebelo, die in 1957 in Bocholt werd geboren, herinnert zich vooral de goede verstandhouding tussen de grensplaatsen. ‘Sinds mijn tienerjaren ga ik al regelmatig de grens over voor boodschappen en ben daar ook regelmatig op vakantie geweest. Dat geldt nog steeds.’

Toen de grenscontroles verdwenen, werd het makkelijker

Intussen werken Dinxperlo en Suderwick samen op het gebied van veiligheid, zorg en welzijn, hoewel bureaucratie en cultuurverschillen soms nog wel in de weg zitten. Bij de markt van Dinxperlo is al twintig jaar een klein politiebureau dat bemand wordt door een Nederlandse en Duitse wijkagent en dat loopt heel goed. Ook wordt er over en weer ingesprongen bij brand als dat nodig is en wordt gekeken naar het samenvoegen van de brandweerposten.

Ondanks de goede band tussen de gemeenten lag het gezamenlijk herdenken van het oorlogsverleden lang gevoelig. Dat merkte Stapelkamp nog tijdens de voorbereidingen. ‘Er is nog veel schroom, een Duits raadslid bedankte met trillende stem voor de uitnodiging samen te herdenken en de vrijheid vieren. Hij was geroerd dat hij eraan mee mocht doen.’

Impuls

De voorbereidingen van ‘75 jaar Vrede en Vrijheid’ hebben volgens Stapelkamp in ieder geval geleid tot een verdere intensivering van de grensoverschrijdende contacten op politiek bestuurlijk niveau. ‘Die vormen een enorme impuls om elkaar vaker op te zoeken.’

Of de herdenking in een of andere vorm later dit jaar toch nog plaats kan vinden, laten de beide burgemeesters in het midden. De intentie is er zeker, zowel aan Duitse als aan Nederlandse kant. Stapelkamp: ‘Voorlopig is het ongewis, er zijn nu te veel onzekerheden.’