Iedereen kent de tegeltjeswijsheid ‘voorkomen is beter dan genezen’. Het is een wijsheid die ouders overbrengen op hun kinderen, docenten op hun leerlingen, en verkopers op potentiële klanten. Voorkomen is beter dan genezen. Dat voorkomt het ongemak van spreekwoordelijke ziekte én de kosten ervan. Beter wat ­investeren in iets dat leed voorkomt, dan het ondergaan en vervolgens tegen hoge kosten het repareren ervan. 
Het is daarom vreemd dat in zo ongeveer alle domeinen dit adagium de basis van ons handelen vormt – behalve dat van zorg en gezondheid. En dat is nota bene het domein waar het tegeltje betrekking op heeft. In het beleid voor zorg en gezondheid doen we liever het tegenovergestelde. We geven meer dan honderd miljard uit aan het omgaan met ziekte, en een enkel miljard aan voorkomen.
Dat is niet omdat voorkomen geen zin heeft. Gezonde voeding voorkomt overgewicht, een betrouwbare voorspeller van benodigde zorg op latere leeftijd. Druk, stress en vroege psychische aandoeningen laten we ontstaan en escaleren voordat we tot dure behandeling overgaan. We betalen gevolgschade van een slecht gebit, maar negeren het nut van periodieke controle door de tandarts. We zien hoe eenzaamheid en verwaarlozing leiden tot majeure inzet van hulpverleners, maar ‘vergeten’ dat de inrichting van de wijken, buurten en woningen het sociale weefsel uit het leven van mensen hebben weggenomen. De ongemakkelijke waarheid is dat we liever genezen dan voorkomen.

De ongemakkelijke waarheid is dat we liever genezen dan voorkomen

Dat is een gevolg van de inrichting van ons systeem. Genezen betalen we via collectieve premies en belastingen. Het collectief betaalt de genezing. Voorkomen moeten mensen grotendeels zelf betalen. En ze moeten zelf het initiatief nemen. Het collectief regelt het oplossen van problemen, maar laat mensen bij het voorkomen ervan aan hun lot over, onder het mom van eigen verantwoordelijkheid. 
De wereld van gezondheid draait in Nederland om zorg: om het aanpakken van wat mankeert, niet om het bevorderen van een gezond leven. Het voorkomen van ongezondheid, door het investeren in een leefbare en gezonde omgeving, het wegnemen van belemmeringen voor preventie (zoals eigen bijdragen), het verkleinen van sociale ongelijkheid en het bieden van laagdrempelige hulp aan mensen voor wie het leven moeilijk is. Het zijn logische acties, die het leven van mensen gezonder én aangenamer maken, én zich financieel terugbetalen. In lagere premies, lagere collectieve lasten en in heel veel minder lastendruk op de sociaal domein begroting van gemeenten. 
Daartoe moet wél iets veranderen. Veel preventieve zorg is gemeenschapszorg: het versterken van sociaal weefsel, de leefomgeving van mensen, gemeenschappelijke voorzieningen zonder indicaties. In de praktijk zijn daarvoor concrete wetswijzigingen en andere financiële systemen nodig. Weg van betaling per ingreep ter genezing, naar investering in maatschappelijke gezondheid die voorkomt. Want voorkomen is beter dan genezing. Voor ons als mens, én voor uw gemeentelijke begroting.