Gemeenten zijn druk bezig met de vraag hoe ze uitvoering kunnen geven aan twee belangrijke akkoorden: het GALA (Gezond en Actief Leven Akkoord) en het IZA (Integraal Zorgakkoord), begin dit jaar door rijk en VNG (namens de gemeenten) ondertekend.

‘Het tijdpad is spannend’, stelt wethouder Frans Klovert (D66) vast. Hij beheert in Zuidplas de portefeuille Jeugd, Gezondheid en Cultuur. ‘En die akkoorden kwamen nogal plots op ons bord te liggen. Maar natuurlijk ondersteunen we de doelen ervan.’ 

Het Integraal Zorgakkoord wil bevorderen dat de zorgsector samenwerkt om de zorg effectief en betaalbaar te houden. Het Gezond en Actief Leven Akkoord streeft naar het bredere doel van een gezonde generatie in 2040. IZA vraagt dus van de zorgsector om met een integrale blik naar mensen met een aandoening, ziekte of beperking te kijken en hen te helpen met een gezonde(re) leefstijl. GALA wil dat gemeenten inzetten op een optimale omgeving om burgers te helpen gezond te blijven, en samen met partners werken aan zaken als een kansrijke start, valpreventie, welzijn op recept, gecombineerde leefstijlinterventies voor volwassenen, en de aanpak van overgewicht en obesitas bij kinderen. Afstemming tussen verschillende instellingen en instituten is de bindende factor tussen de twee akkoorden.

Om te voldoen aan het IZA is een regionale aanpak met zorgaanbieders, zorgverzekeraars, gemeenten en GGD’s nodig. Voor het uitwerken van het GALA zijn lokale afspraken van belang, met ook wel regionale samenwerking. Lokaal én regionaal moeten gemeenten aan de slag met een samenhangende aanpak. 

Pragmatisch
‘In Zuidplas waren we al met van alles bezig. Het sportakkoord moest worden opgeleverd en we moesten ondertussen dus uitzoeken welke eisen het GALA en IZA stelden,’ vertelt wethouder Klovert. ‘We hebben de hele tent gemobiliseerd en zijn direct een hok ingedoken om te overleggen.’

Zuidplas heeft het mede vanwege de tijdsdruk pragmatisch aangepakt, vertelt de wethouder. ‘Als college zijn we natuurlijk net een jaar bezig en we hadden al een politiek programma dat sterk inzet op integraal beleid. Alle vier de wethouders zijn betrokken bij preventie en ieder begeeft zich voor een deel ook op het terrein van de buurman. We konden dus doorpakken met de thema’s mentale problemen, overgewicht, mantelzorg, eenzaamheid en preventie. De thema’s in ons politieke programma zijn gekozen aan de hand van gebiedspaspoorten, gemaakt op basis van vragenlijsten aan inwoners over hoe zij naar hun leefomgeving kijken.’

In de samenwerking waren ook al stappen gezet. ‘De huisartsen waren al aan­gehaakt, we hebben een adviesraad sociaal domein en welzijns- en zorgaanbieder Stichting ZO! is met vrijwilligers en professionals actief in het brede sociaal domein.’

Rode draad
Yvonne van Heerwaarden is adviseur en regionaal aanspreekpunt voor Midden-Holland wat betreft IZA en GALA. Ook zij is druk aan de slag met zorgverzekeraar VGZ, zorgpartijen en de GGD namens de gemeenten Bodegraven-Reeuwijk, Gouda, Krimpenerwaard, Waddinxveen en Zuidplas om tot één regioplan te komen. Ze noemt de insteek van GALA en IZA een goede motivator om gezamenlijk problemen aan te pakken en integraal preventiebeleid te maken. 

Maar ze zegt ook: ‘Het is best lastig om het sociaal domein en het medisch domein op elkaar af te stemmen. Het is nog moeilijker te overzien wat de rode draad moet zijn. Daarnaast zitten in de werkagenda van de VNG taken om de vijf ketenaanpakken regionaal vorm te geven, die vervolgens lokaal moeten worden uitgevoerd.’

Een flinke opgave, omdat elke gemeente te maken heeft met andere behoeften en wensen van inwoners en de politieke kleur soms verschilt.

Ze is ook kritisch over de opdracht die gemeenten van de overheid meekrijgen: ‘Zo heeft Midden-Holland één ziekenhuis, dat de eigen broek moet ophouden. Markwerking betekent dus dat veel en dure zorg leveren het meest gunstig uitpakt voor het bedrijf. Maar dat draagt niet altijd bij aan de integrale en preventieve opdracht en is misschien niet het beste voor inwoners. Er moet op een vernieuwende manier integraal worden gewerkt, terwijl de financiële schotten nog bestaan.’

Naast het afwegen van organisatiebelangen, lopen gemeenten bij het nastreven van de akkoorden ook tegen praktische problemen aan. ‘Zo groeit de bevolking door het bijbouwen van extra wijken,’ zegt Van Heerwaarden. ‘Voor het bevorderen van de mentale en fysieke gezondheid van deze nieuwe burgers is natuurlijk meer mankracht nodig – en personeelstekorten vormen nu al een probleem. Daarom staat in ons regiobeeld ook dat we arbeidskrachten willen aantrekken en behouden en onderzoeken waar minder mensen voor nodig zijn. Een spannende opdracht.’

Sneller veranderen
Verder kunnen organisaties vaak sneller veranderingen doorvoeren dan gemeenten. Ook dat bemoeilijkt een integrale aanpak. ‘Dat zorgpartners in staat zijn om sneller te schakelen, zie je terug aan hun transformatieplannen. Als ze deze plannen integraal willen vormgeven wanneer de plannen het sociaal domein raken, dan moeten ze ook passen in de lokale aanpak van gemeenten – en gemeentelijke besluiten nemen veel tijd in beslag. Dat maakt een gezamenlijke ambitie uitvoeren ingewikkeld.’

Spanningsveld
De gemeenten moeten met beide akkoorden aan de slag, maar er zit een spanningsveld tussen die twee, stelt Van Heerwaarden vast. ‘IZA gaat over het toegankelijk houden van zorg voor zieke mensen; GALA is bedoeld om gezonde burgers te helpen zo lang mogelijk gezond te blijven.’

Wethouder Klovert beaamt dat het IZA het zowel complexer als vanzelfsprekender maakt om samen te werken. ‘Een groep zorginstellingen heeft bijvoorbeeld het voortouw genomen om met de verzekeraar in gesprek te gaan. Heel fijn. Tegelijk kan daardoor de medische blik de overhand nemen. Daarnaast is de medische sector geneigd om te zeggen: “Wij genezen, doen jullie dan de preventie?” Dat is niet integraal. Ander voorbeeld. Als gemeente hoeven we de zorg niet alleen in te kopen, dat doen we met de regio Midden-Hollland. Wat tegelijkertijd betekent dat we overeenstemming moeten bereiken over de verschillende behoeften en financiën van de vijf betrokken gemeenten.’

Ondanks de complexe opdracht is adviseur Van Heerwaarden geenszins pessimistisch. ‘Met vijf gemeenten in de regio Midden-Holland is het behapbaar om iedereen betrokken te houden. Wel moet je uitkijken met tijdsdruk. Kijk naar regio’s die al goed bezig zijn, zoals Twentse Koers. Die gemeenten zijn tien jaar geleden al gestart met samenwerken. De financiën mogen beschikbaar zijn tot en met 2026, maar we zijn tegen die tijd heus nog niet klaar.’

Onderwijs
Inspiratie opdoen bij andere regio’s kan helpen, maar geen enkele aanpak is te kopiëren. Van Heerwaarden: ‘Zo hebben we in Midden-Holland geen Gemeenschappelijke Regeling (besluit tot samenwerking tussen bestuursorganen), zoals in Twente. Het is een voordeel als in een regio de werkvelden van de jeugdhulpregio, veiligheidsregio en een zorgverzekeraar overlappen – die zijn het verst in de samenwerking.’

Ook de wethouder vindt de opdracht om integraal beleid te maken en uit te voeren een goede ambitie, maar mist een belangrijke pijler. ‘Het onderwijs. Wij draaien een pilot waarin kinderopvang, onderwijs en jeugdzorg nauw samenwerken. Het aantal doorverwijzingen naar jeugdzorg is daardoor verminderd – de kansen van educatie en onderwijs moeten dus ook deel uitmaken van een gezamenlijke aanpak.’
privacyregels

Monitoren of een integrale aanpak verbetering oplevert, is ook nog lastig, vindt Klovert. ‘Door privacyregels en: hoe meet je of iemand door het beleid niet ziek is geworden? Verder kun je slecht achterhalen wat er werkelijk achter de voordeur gebeurt. Met jaloezie kijken we naar ons Groene Hart Ziekenhuis dat in beeld heeft vanuit welke wijken zorgvragen te verwachten zijn. De vraag is natuurlijk of je als overheid ook zo ver zou mogen – en willen – meten.’

Zijn voornaamste zorg is deze: ‘Als we niet uitkijken, zitten we aan de voorkant te snijden om aan de achterkant te betalen. De overheid moet nu eenmaal in sommige primaire behoeften van inwoners voorzien. Daarvoor moet de landelijke overheid genoeg geld beschikbaar stellen.’

Klovert zit echt niet alleen om geld te bedelen: ‘Ik zie kansen in verzekeraars die hun rol pakken als het om preventie en voorkomen van zware zorg of hulp gaat. Politici moeten de discussie durven aangaan over waar de rol van de overheid begint en eindigt. Als gemeente kunnen we mensen aanzetten tot een gezonde leefstijl om overgewicht te voorkomen; daarna moeten mensen het zelf doen en kan de markt daarop inspelen.’

Je hoeft sommige problemen ook niet blijvend aan te pakken, denkt hij. ‘Verwarde mensen, eenzame jongeren, deze problemen vragen nu aandacht. Wellicht ligt dat over een tijdje weer anders. Hopelijk bieden de akkoorden genoeg mogelijkheden voor flexibiliteit.’

Het advies van Klovert luidt dan ook: ‘Bij elke gemeente ligt al een programma waaraan je geld wilt besteden. Ga daar gewoon mee aan de slag’.

Verandermanager Van Heerwaarden ziet grotere kans van slagen als regio’s een goede governancestructuur opzetten. ‘Gedeelde ambitie pakt voor iedereen anders uit dan wanneer je veranderingen in je eentje bedenkt. Heb het dus over hoe je pijnlijke keuzes maakt met elkaar. Stoei met de vraag hoe je boven je eigen organisatiebelang uitstijgt. En maak heldere afspraken.’ Want: ‘Met elkaar kun je in diepe ravijnen storten, maar ook op toppen van bergen staan.’