In de drugsindustrie gaan gigantische geldstromen om. Dat gaat gepaard met  corruptie, ondermijning, geweld en misbruik van branches voor het witwassen van crimineel geld. Burgemeester Ahmed Aboutaleb van Rotterdam draagt geen sheriffster en ‘volle riem’, maar vaart op zijn gezag. Volgens hem ligt de sleutel tot een succesvolle aanpak in de samenwerking tussen publieke en private partijen. ‘Ik probeer de situatie beheersbaar te maken, criminaliteit geheel uitbannen is niet mogelijk. Er zullen altijd mensen zijn die liever niet willen zweten voor hun boterham.’

‘Wij gaan prat op de enorme logistieke kracht van de haven’, zegt Aboutaleb. ‘Een container voor Milaan komt via Rotterdam sneller aan dan via menig Italiaanse haven. Helaas hebben we in de laatste kwarteeuw te weinig aandacht gehad voor het feit dat mensen dit perfecte systeem misbruiken. Daarom is het HARC-team opgericht (een samenwerkingsverband van Douane, zeehavenpolitie, FIOD en het Openbaar Ministerie, red.). Nu scoren we aanzienlijk meer cocaïnevangsten. Jaarlijks komen er 30.000 schepen naar Rotterdam. Via data over herkomstlanden, ladingen en de reputatie van een rederij en afzender, bepalen wij wat een risicocontainer is en of die via de scanner of fysiek aan wal wordt gecontroleerd.’  

Ik ben geen sheriff met een bonnenboekje en een wapen

Voor een effectieve aanpak is de inzet van het bedrijfsleven nodig. Lukt u dat?
‘Ik ben nu enige jaren bezig met de bestrijding van ondermijning. Let wel, ik heb geen bevoegdheden. Ik ben geen sheriff met een bonnenboekje en een wapen. Ik zet maar één kwaliteit in en dat is het gezag van de burgemeester. Daarmee breng ik partijen bij elkaar in de driehoek veilige haven. Dat is de standaarddriehoek, aangevuld met de bedrijfsvereniging in de haven Deltalinqs, Douane, Belastingdienst en zo nodig andere inspecties. Samenwerking loont. Deltalinqs is een fantastisch samenwerkingsverband waarmee we prima afspraken kunnen maken. Er is aan die kant veel geïnvesteerd in betere beveiliging.’

Ik begrijp dat u ook in Zuid-Amerika onderzoek heeft gedaan?
‘Ik ben in Colombia geweest en ontvangen op regeringsniveau. In Cartagena is een overlegtafel met de Amerikanen, Canadezen en Engelsen. Die bepalen welke containers richting hun landen worden gescand. Die scanbeelden worden live in eigen land bekeken. Ik heb gevraagd of Nederland op dezelfde manier zaken kan doen en dat werd volmondig met ja beantwoord. De Colombianen zijn eager om te laten zien dat ze er alles aan doen om de cocaïnesmokkel tegen te gaan. De lekken zitten verderop in het land. Als men die dicht, gaat de drugs over land naar havens in andere Latijns-Amerikaanse landen. Specialisten zeggen niet te veel te vertrouwen op wat in die landen te behalen is. Het is goed om samen te werken, maar onze eigen systemen in Nederland behoren te functioneren. Daar waar je aan die kant minder effectief kunt zijn, loont het aan deze kant om dingen te ondernemen.’

Waarin kan deze kant dan effectiever zijn?
‘Daar hebben wij een uitvoeringsplan voor gemaakt, op basis van onderzoek van de Erasmus Universiteit. De aanpak focust op drie uitvoeringslijnen. Verhoog de barrière: zorg ervoor dat de kans om in de haven gepakt te worden met cocaïne heel hoog is. Zorg er verder voor dat de gevangenisstraffen zeer hoog worden voor cocaïnesmokkel in Nederland en elders in Europa, anders verplaatst de criminaliteit zich naar een andere haven. In een traject van 0 tot 10 zitten we nu op een 4, zeker als het gaat om de straffen die we kunnen uitdelen. Ook onze barrière is nog veel te laag. Voor de Europese benadering is het ministerie van Justitie en Veiligheid aan zet. Voor het verhogen van de barrière is geld vrijgemaakt voor een landelijke eenheid ondermijning, die voor een groot deel ook in de Rotterdamse haven operationeel zal zijn. Maar ook in Vlissingen en andere havens moet iets gebeuren. Dat uitvoeringsplan kost tientallen miljoenen euro. De minister is het niet oneens met dit plan, alleen zegt hij dat geld nu niet te hebben. Een groot deel van mijn probleem bij de onderzoeken die we doen, ligt niet alleen aan de politie- en justitiekant maar vooral ook bij rijksorganen als de fiscus en de douane. Die hebben we nodig bij het uitvoeren van een inval. Ik ben bij drie staatssecretarissen van Financiën geweest om te pleiten voor meer onderzoekscapaciteit.’

Soms hebben we onze eigen Kafka georganiseerd

Hoe borrelen die ondermijning en criminaliteit in Rotterdam zelf op?
‘Er bestaat een hele industrie in Nederland die smokkel faciliteert, ook in Rotterdam. Wij hebben onder leiding van burgemeester Cor Lamers van Schiedam ons gezamenlijke industriegebied de Spaanse Polder met succes helemaal uitgekamd op criminele ondernemers. Op Zuid hebben we de zogeheten blikvangers ontmanteld. Dat zijn ondernemingen als een juwelier of modezaak die suggereren economisch te floreren, maar waar achter de toonbank iets heel anders gebeurt. Een kapsalon zonder kappersstoel, dat is lastig knippen. Al die zaken zijn nu weg.’

Wat kunnen gemeenten zelf doen buiten de strafrechtelijke aanpak?
‘Toezicht, vergunningen, preventie, de gemeentelijke basisadministratie, we zetten het allemaal in. Ik ben mijn gemeenteraad dankbaar dat ik langjarig zo’n 4 miljoen euro per jaar mag verspijkeren aan dit vraagstuk. Het tegengaan van ondermijning aan gemeentelijke zijde is heel belangrijk. Maar over negen van de tien zaken die we hier bespreken, ga ik niet.’

Is de aanpak van de burgemeester dan een logische en goede?
‘Ik denk het wel. De burgemeester is de voorzitter van de driehoek en heeft een overall verantwoordelijkheid voor het welzijn van de stad, terwijl justitie en politie een deelverantwoordelijkheid hebben. Het ligt in zijn gezagssfeer om partijen bij elkaar te brengen en het gesprek te organiseren over nut en noodzaak van dit soort activiteiten. Dan heb ik het niet over bevoegdheden of het laatste woord. Dan gaat het over het faciliteren van het denken in een bepaalde richting. Het is mijn overtuiging dat alleen de burgemeester dat kan.’

Er zullen altijd mensen zijn die liever niet willen zweten voor hun boterham

Het Pact voor de Rechtsstaat roept op om binnen tien jaar de drugscriminaliteit terug te dringen. Is dat niet bij voorbaat een verloren strijd?
‘Het gaat om beheersbaarheid. De overheid heeft de taak om de keerzijde van criminaliteit beheersbaar te maken, zodat we zo veel mogelijk kwetsbaren kunnen beschermen. Als wij hier onze jongeren kunnen beschermen tegen een carrière in de drugscriminaliteit, is er veel gewonnen. Ook horen zij beschermd te worden tegen het aanbod van drugs. Dat betekent het aanbod zo klein mogelijk maken door criminelen hard aan te pakken. Dat staat los van de discussie om drugs te legaliseren, daar ga ik me niet aan wagen. Die is hoog ideologisch gekleurd, ik ben bezig met de gegeven situatie van dit moment.’

Welke verdere belemmeringen in de aanpak van ondermijning vragen om Haagse aandacht?
‘Mijn bevoegdheden via de Gemeentewet. Het aantreffen van wapens moet een titel kunnen opleveren om een huis te sluiten, zoals ik nu wel met drugspanden kan doen. Het grootste probleem waar wij tegenaan lopen, is het niet kunnen uitwisselen van informatie binnen de gemeente zelf maar ook niet tussen gemeenten en semi-overheden. Ik mag geen informatie delen met de woningcorporatie over een foute huurder. Wanneer ik een criminele autohandelaar uit de Spaanse Polder wegjaag die zich vervolgens in Den Haag vestigt, mag ik mijn collega Jan van Zanen daar niet over informeren. Dat is te gek voor woorden. Via de Wet Bibob deed Amsterdam onderzoek naar een sushiketen, dat leverde genoeg informatie op om op te treden. Die keten zat ook in Rotterdam, maar ik mocht de informatie niet gebruiken. Soms hebben we onze eigen Kafka georganiseerd, het is goed om aan de wetgevende kant dit soort zaken te tackelen.’