Niet alleen op medisch, economisch en sociaal terrein, maar zeker ook in ruimtelijk opzicht moeten we de gevolgen van het coronavirus onder ogen zien. Die urgentie wordt allerminst gevoeld, zoals bleek bij de voorbereidingen en de Kamerbehandeling van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) waarin de hoofdlijnen van het ruimtelijk beleid voor de komende decennia is vastgelegd. En dat terwijl deze crisis nu juist ook voor het ruimtelijk beleid de kans en de noodzaak biedt fundamenteel te veranderen.

Social distancing zal ook na corona in ons midden blijven

Ruimte en compensatie
Social distancing zal ook na corona in ons midden blijven. Mensen zullen structureel meer thuis blijven werken en minder reizen. Zij willen daarvoor ruimte en compensatie hebben, en dat kan vaak niet in een grote stad of in hoogbouw zonder voldoende buitenruimte of groen. Als ze op kantoor zijn, zullen er voldoende meeting places moeten komen. In ieder geval zijn er betaalbare oplossingen nodig voor jonge mensen en starters die in de Randstad klein behuisd zijn. Zij werken nu noodgedwongen in ruimten onder vaak bedroevende arbo-omstandigheden.

Mobiliteit
Ook de mobiliteit vergt dringend verantwoorde keuzes. Goedkoop vliegen tussen steden in West-Europa zou eigenlijk uit den boze moeten zijn. Daarmee lossen we de groei van Schiphol en de start van Lelystad Airport mooi op. De ellende bij de spoorwegen kan juist weer worden gebruikt om hogesnelheidslijnen aan te leggen tussen de grote Europese steden. Minder woon-werkverkeer heeft grote consequenties voor het gebruik van auto’s en openbaar vervoer. Geef een extra financiële push aan elektrisch rijden en stop onrendabele trein- of busverbindingen, stimuleer en faciliteer het fietsverkeer.

De ambtelijke opstellers en politiek verantwoordelijken hebben dergelijke overwegingen en beleidsmaatregelen opmerkelijk genoeg niet in de NOVI opgenomen. Sterker nog, er is nauwelijks rekening gehouden met de gevolgen van de huidige pandemie, laat staan met nog te verwachten virusuitbraken. Het ontbreekt aan scenario’s die in tijden van economische bloei of juist van tegenslag en rampspoed moeten gelden. Dat is een gemiste kans. Er zou geen ruimtelijke of omgevingsnota met goed fatsoen goedgekeurd kunnen worden zonder een expliciete coronaparagraaf.

Veranderen betekent vaak polderen en dat gaat langzaam

Ruimtelijke ontwikkeling
In zo’n paragraaf bij de NOVI moet een aantal ruimtelijke-ordeningsthema’s benoemd worden die versneld uit- en/of ingevoerd kunnen worden:
-    Waar provincies en gemeenten vertragen: sturing en centrale regie door het Rijk op hoofdlijnen.
-    Expliciete en consequente keuzes – ook op hoofdlijnen – tussen wel of geen economische groei.
-    Aanwijzen woningbouwlocaties en -contigenten.
-    Keuzes energietransitie.
-    Hoofdlijnen fysieke en digitale infrastructuur.

De problemen in de ruimtelijke ontwikkeling stapelen zich op en het tempo waarin op nationaal niveau beleid wordt gemaakt en besluiten worden genomen, is bedroevend traag en weinig proactief of vernieuwend. Veranderen betekent vaak polderen en dat gaat langzaam. Maar de effecten van corona en de pandemieën die nog zullen volgen, gaan razendsnel. Het is wat al te opportunistisch om een dergelijke bedreiging als kans te betitelen. Maar dat er veel moet veranderen in het ruimtelijk beleid, is evident. De pandemie moet deel uitmaken van de beslissingen die genomen worden. En zeker op het gebied van de ruimtelijke ordening moeten verantwoorde keuzes gemaakt worden.