Bij een politie-inval eerder dit najaar in een drugslab in Zaandam trof de politie 1100 kilo grondstoffen aan voor de productie van synthetische drugs. Straatwaarde: tussen de zes en acht miljoen euro. Reden genoeg voor inbeslagname, vervolging en sluiting van het bedrijfspand, zou je zeggen. Maar tot frustratie van de politie en van burgemeester Jan Hamming van Zaanstad moesten de stoffen terug naar de eigenaar en ging de deur weer van het slot.

Het lukt steeds beter om in laboratoria op chemische wijze verslavende stoffen te maken die hetzelfde effect hebben als bijvoorbeeld xtc, cocaïne of amfetamine, of die door chemische aanpassingen zelfs een sterker effect hebben. Deze zogeheten designerdrugs, ook wel Nieuwe Psychoactieve Stoffen (NPS) genoemd, zijn door een gat in de Opiumwet lang niet allemaal illegaal. Hamming moest toezien hoe de eigenaar de in beslag genomen grondstoffen weer terugkreeg. ‘Dat is buitengewoon pijnlijk, en een groot ongemak’, stelt hij.

3-MMC
De Opiumwet bevat een lijst met verboden drugs. Daar staan ook designerdrugs op: zo is de onder jongeren populaire drug 3-MMC (ook wel ‘poes’ of 3M genoemd) sinds oktober 2021 verboden. Maar zodra zo’n stof verboden wordt, maken drugscriminelen door een kleine aanpassing in de samenstelling weer een nieuwe stof, die niet illegaal is.

Dat gebeurde ook in Zaandam: in de samenstelling van de gevonden stoffen ontbrak een bepaald molecuul, waarmee de stoffen niet meer illegaal waren. Van de 1100 kilo grondstoffen bestond 85 kilo uit een samenstelling die binnenkort, bij een eerste actualisatie van de lijst met verboden middelen, wél illegaal wordt. Die middelen zijn preventief ingenomen: ook al zijn ze nog niet verboden, het wordt juridisch houdbaar geacht om deze spullen al wel in beslag te nemen, zegt een woordvoerder van Zaanstad. 

Dat is buitengewoon pijnlijk, en een groot ongemak

Hamming: ‘Het is een kat-en-muisspel. We zien dat criminelen elke keer een manier vinden om dit soort rotzooi te blijven maken. Daar willen we vanaf, het is zeer ongewenst dat dit soort spul op de markt komt. Het is slecht voor de gezondheid van onze kinderen en van anderen.’ 

De rijksoverheid werkt al sinds 2020 aan een wijziging van de Opiumwet die juist dit probleem moet oplossen. De wet kent twee lijsten met verboden drugs: op lijst I staan harddrugs als heroïne, cocaïne en xtc, op lijst II staan de softdrugs. Het kabinet wil een nieuwe lijst  toevoegen, waarmee verschillende stofgroepen in één keer verboden worden, zonder te specificeren hoe de precieze samenstelling eruitziet. Die aanpak werkt in het buitenland, aldus het kabinet. ‘De wetswijziging helpt in de aanpak van deze ondermijnende criminaliteit’, zei toenmalig minister Ferd Grapperhaus van Justitie en Veiligheid in een persbericht.

Noodklok
Maar ondanks de goede voornemens luidt Hamming, samen met de Zaanse politiechef Sherwin Tjin-Asjoe, nu de noodklok. Want de wetswijziging is er nog steeds niet. Het voorstel ligt sinds juli 2022 voor behandeling bij de Tweede Kamer maar die heeft er tot op heden niet veel mee gedaan. Pas in februari volgend jaar staat het voorstel op de plenaire agenda.

‘Het is dramatisch dat besluitvorming zo lang op zich laat wachten,’  zegt Hamming. Hij noemt de ondermijning en de crisis in de rechtsstaat een van de grote crises van dit moment. ‘Dan hebben we een Tweede Kamer nodig die juist anticipeert op dit soort maatschappelijke ontwikkeling. In plaats daarvan ligt dit voorstel al twee jaar te verstoffen. Dat is echt onaanvaardbaar lang. We hadden snel wetgeving verwacht. Wij plukken hier op negatieve wijze de vruchten van.’ Hamming en Tjin-Asjoe roepen de Kamer op het wetsvoorstel sneller te behandelen. ‘Nog drie maanden wachten is schandalig.’ 

Hamming staat niet alleen in zijn oproep. De VNG roept de Tweede Kamer al jaren op ‘om alle designerdrugs zo snel mogelijk te verbieden’, zegt een woordvoerder. ‘Een algemeen verbod voor designerdrugs heeft onze voorkeur. Zo kan worden voorkomen dat een kleine chemische aanpassing weer een nieuw verdienmodel oplevert voor de drugshandel.’

Interventieteam
Zaanstad komt steeds vaker drugslaboratoria tegen. Ook het aantal hennepplantages groeit, zegt Hamming. De gemeente startte eerder dit jaar een interventieteam, dat zich bezighoudt met de aanpak van criminaliteit. Die aanpak werkt, zegt Hamming, onder meer omdat inwoners vaker melding maken via Meld Misdaad Anoniem. Hamming is daar blij mee, maar het vergroot het vertrouwen in de overheid niet als een inval tevergeefs is omdat de spullen niet illegaal blijken te zijn. ‘Dat vertrouwen kun je alleen maar terugkrijgen door waarachtig te zijn. Op deze manier wordt het juist geschaad.’