Gemeenten profileren zich al enige tijd nadrukkelijk als de eerste overheid. De VNG wil ook nadrukkelijk ‘de stap naar voren’ zetten. Die wens klinkt door in de inzet richting de kabinetsformatie. De oproep: ‘Gebruik de kracht van het lokaal bestuur’. De resolutie werd met 100 procent van de stemmen aangenomen.

Een nieuw kabinet, zei VNG-voorzitter Sharon Dijksma in haar toespraak bij de ledenvergadering, ‘kan alleen effectief en daadkrachtig zijn als onze lokale kracht heel vroeg en nauw betrokken wordt in de formatie’. Ze doet daarom een pleidooi aan de partijen die gaan praten over mogelijke kabinetsdeelname: ‘Betrek ons nu al’. Gemeenten verrichten op veel terreinen al veel werk, zei Dijksma. ‘Het rijk kan niet om ons heen. Daar mogen wij veel trotser op zijn.’

Toppen
Als gemeenten een stap naar voren zetten, gaat er ook echt wat veranderen, verwacht de VNG-voorzitter. Daarom nemen de gemeenten op twee terreinen het voortouw. In januari en februari, kondigde Dijksma aan, worden er twee toppen georganiseerd: een woontop met woningbouwkoepel Aedes, gevolgd door een bijeenkomst over bestaanszekerheid. Op beide toppen moeten concrete tekstvoorstellen worden gemaakt die het nieuwe kabinet zo kan overnemen.

Maar daar is wel wat voor nodig, zei Dijksma. De herhaalde eis dat de opschalingskorting van tafel moet, kon rekenen op een applaus. Ook andere eisen zijn in de kabinetsinzet herhaald: herstel van het accres vanaf 2026, indexering van het gemeentefonds, versterken van het partnerschap tussen rijk en gemeenten en geen aanvullende bezuinigingen.

En ook is er de breed gedeelde wens om minder te werken met specifieke uitkeringen (spuks). Die belemmeren de lokale beleidsvrijheid, en brengen veel administratieve lasten met zich mee, zei burgemeester Evert Weys van Hilvarenbeek. Met name kleine gemeenten hebben last van de eisen die met de specifieke uitkeringen meekomen. Zij krijgen naar verhouding een lagere uitkering, maar houden wel dezelfde lasten: er moeten plannen worden gemaakt, en de uitgaven moeten verantwoord worden door een accountant. Saskia Bruines, voorzitter van de VNG-commissie Financiën, wees erop dat het rijk bezig is met wetgeving om het aantal spuks te verminderen.

Sfeer
De VNG is met het demissionaire kabinet in gesprek over de financiële zorgen van gemeenten. Maar de sfeer is veranderd, zei Dijksma. ‘Er is erkenning voor het feit dat er echt een financieel probleem is en dat de financiering niet passend is bij de taken die op ons afkomen.’ 

Dijksma voelt er dan ook weinig voor om vanuit de VNG een meer activistisch geluid te laten horen. Op een deelsessie voorafgaand aan de ledenvergadering klonk die wens wel, en burgemeester Astrid Nienhuis van Heemstede herhaalde dat standpunt tijdens de ledenvergadering. Maar Dijksma is liever voorzichtig. ‘Anders loop je het risico niet serieus genomen te worden door het rijk. Als je blaft, moet je ook bijten’, zei Dijksma.

Teruggeefgesprekken
Dan gaat het bijvoorbeeld om de ‘teruggeefgesprekken’: gemeenten willen taken gaan teruggeven aan het rijk als de financiering niet op orde komt. Een motie van de gemeente Enschede c.s. bepleitte dat er werk wordt gemaakt van het herstel van de financiële verhoudingen, maar noemt deze gesprekken nadrukkelijk. De motie werd met 97,5 procent van de stemmen aangenomen. 

Ook een motie van Heemstede en Zandvoort werd met ruime meerderheid (99,1 procent) aangenomen. Die motie roept het rijk op om beter te kijken naar de integriteit van voorstellen. Dat moet voorkomen dat gemeenten te maken krijgen met plannen van verschillende ministeries die niet op elkaar aansluiten.