Het gebruik van TikTok leidt tot veel debat: hoe veilig is de Chinese app, en hoe groot is het risico op spionage door de Chinese staat? Het rijk stelde vorige maand het beleid bij. Rijksambtenaren wordt na advies van de AIVD ontraden om apps uit landen ‘met een offensief cyberprogramma’ op hun telefoon of laptop te installeren. Het gaat dan niet alleen om China, maar ook apps en programma’s uit Rusland, Iran en Noord-Korea. Het leidde ertoe dat rijksambtenaren TikTok binnenkort niet meer kunnen installeren op hun werktelefoons en laptops. De Europese instellingen gingen eerder al over tot een TikTokverbod.

Moeten gemeenten ook overstag? Zij moeten zelf een afweging maken over het wel of niet toestaan van de videoapp. Eindhoven maakte het installeren van TikTok op smartphones van de gemeente in november al technisch onmogelijk. Ook is het sindsdien niet meer mogelijk om vanaf de werkplek in te loggen op de website van de videoapp. De afweging is gemaakt naar aanleiding van onder meer antwoorden op Kamervragen, laat een woordvoerder weten. Ook andere gemeenten overwegen een TikTokblokkade, meldde het AD.

Jongeren
Zaanstad was eind maart een van de eerste gemeenten die het gebruik van TikTok expliciet verbood voor ambtenaren. En dat terwijl de gemeente in mei vorig jaar juist enthousiast de app inzette voor de eigen communicatie. Burgemeester Jan Hamming zag in TikTok een mooi middel om het contact met vooral jongere inwoners van zijn gemeente aan te halen. Op die manier kan Zaanstad beter zien wat er leeft onder jongeren, én toelichten waar de gemeente mee bezig is. ‘Het klopt dat er zorgen waren over TikTok, maar geen andere dan die over andere socialemedia-apps als Facebook, Instagram of WhatsApp’, zegt een woordvoerder. ‘We hebben voorafgaand aan de start nogmaals bekeken of gegevens van Zaanstad risico zouden lopen. Naar onze inschatting was dit niet het geval.’

De afgelopen maanden kantelde het beeld over TikTok. Het telde in 2022 zo’n 3 miljoen Nederlandse gebruikers, 75 procent meer dan een jaar eerder. Maar er is ongerustheid. De app is door het ontwerp van het algoritme niet alleen superverslavend, ook zijn er grote zorgen over de privacy en over de invloed die de Chinese overheid via de app kan hebben op gebruikers en zo de publieke opinie kan bespelen. 

Vooral de video’s met een inhoudelijke boodschap werden erg goed bekeken

In december paste TikTok de gebruikersvoorwaarden in Europa aan, waardoor het mogelijk werd dat ook Chinese medewerkers toegang hebben tot de persoonsgegevens. Eerder zouden Amerikaanse journalisten van Forbes, die juist onderzoek deden naar TikToks moederbedrijf ByteDance, door TikTok bespioneerd zijn. ByteDance zelf zegt overigens dat er niet zoveel aan de hand is.

Succes
Zaanstad heeft de app nu dus geblokkeerd. De gemeente volgt daarmee het rijksbeleid, zegt de woordvoerder. De blokkade gaat Hamming aan het hart. De filmpjes van de burgemeester waren volgens de woordvoerder een succes. ‘Vooral de video’s met een inhoudelijke boodschap werden erg goed bekeken en er kwamen veel reacties op.’ Hammings video’s gingen onder meer over het messenverbod, preventief fouilleren en het messenverbod op de kermis. Het leidde er ook toe dat de bekendheid van de burgemeester onder de Zaanse jongeren toenam. De burgemeester werd regelmatig aangesproken op de filmpjes. 

Het Haagse gemeenteraadslid Janneke Holman (PvdA) gebruikte TikTok om uit te leggen waar ze als raadslid allemaal mee bezig is. ‘Met de filmpjes kan ik goed laten zien waar ik als raadslid mee bezig ben en me hard voor maak,’ zei ze in januari 2022 tegen VNG Magazine. Ook zij is de laatste tijd terughoudender geworden met het gebruik van de app. ‘Ik ben de laatste weken zelf niet meer actief’, zegt ze.

Ze heeft de app nog niet van haar telefoon gehaald, ‘maar ik denk er wel over na’.  Holman: ‘Als TikTokgebruiker zie ik hoe het algoritme werkt. Maar ik kom er zelf nooit achter wat er met mijn persoonsgegevens gebeurt. Daarom volg ik de discussie goed. Ik voel me als raadslid overigens geen doelwit. Ik denk dat rijksambtenaren of Europese ambtenaren voor China interessanter zijn.’

Moet de gemeente overgaan tot een TikTokverbod? ‘Ik zie dat veel gemeenten dat adviseren’, zegt Holman. ‘De ChristenUnie heeft daar in Den Haag ook toe opgeroepen. Ben ik daar ook voor? Tja... better safe than sorry.’

Handreiking
De VNG werkt aan een handreiking voor gemeenten over hoe om te gaan met TikTok. Een verbod lijkt volgens de VNG nu echter minder zinnig dan ‘in het algemeen afspraken maken met medewerkers over het privégebruik van zakelijke apparatuur en het gebruik van privéapparatuur voor zakelijke doeleinden’. Immers, niet alleen TikTok heeft risico’s, ook via andere apps kan gespioneerd worden, aldus de VNG.