Met een koptelefoon op haar hoofd stuurt Sakina Bouyachfar vanuit de kleine radiostudio in de Kolenkitbuurt in Amsterdam-West informatie de ether in. Als volleerd radiomaker houdt ze de buurt niet alleen op de hoogte van wat er speelt, ze interviewt ook buurtbewoners en deskundigen over zowel problemen als positieve initiatieven in de wijk. ‘Voordat ik hiermee begon, had ik nog nooit een microfoon vastgehouden’, vertelt Bouyachfar. ‘Maar het is hartstikke leuk om te doen.’ Het tekent haar – vrijwillige – inzet die doet denken aan het motto van kinderboekenheld Pippi Langkous: ‘Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan’.
Na jarenlang vrijwel fulltime vrijwilligerswerk, onder meer voor Radio Kolenkit, fungeert Bouyachfar nu als betaald sleutelpersoon in haar eigen wijk – of eigenlijk als ‘BuurtBaner’, de naam die Wikistad samen met het Amsterdamse stadsdeel West aan het project heeft gegeven. Na jarenlang te hebben gebouwd op vrijwilligers als Bouyachfar heeft de gemeente het belang ingezien van dergelijke sleutelfiguren in buurten en wijken. In een periode van twee jaar worden er daarom 25 betaalde BuurtBaners aangesteld. Niet rechtstreeks door de gemeente, maar via een speciaal in het leven geroepen gemeentelijke subsidie. Maatschappelijke organisaties in de verschillende Amsterdamse buurten kunnen zo’n subsidie aanvragen voor een actieve buurtbewoner met afstand tot de arbeidsmarkt. Twee jaar lang krijgen de BuurtBaners een minimumloon en begeleiding van een coach, met het idee dat zij na twee jaar doorstromen naar een zelfstandige betaalde baan of een eigen bedrijf.

Integratie

Mensen als Bouyachfar spelen een belangrijke rol spelen in het integratieproces van migranten en vluchtelingen en zorgen voor verbinding in de buurt of wijk. Landelijk expertisecentrum Pharos, dat ondersteunt met training, noemt deze mensen voor het eerst sleutelpersonen. De organisatie wijst erop dat migranten en vluchtelingen vaak moeilijk hun weg weten te vinden in de Nederlandse gezondheidszorg. Ook ervaren ze door taalproblemen en andere culturele opvattingen barrières en zijn ze niet altijd in staat om zelf informatie over gezondheid te vinden. Sleutelpersonen, die vaak de taal en culturele achtergrond van de meeste mensen in de buurt delen, kunnen hen daarbij helpen en vervullen een veelzijdige rol. Die varieert van voorlichter tot adviseur, bemiddelaar of rolmodel. Het belangrijkste aspect is dat zij een brugfunctie vervullen tussen mensen met een migratie- en/of vluchtachtergrond en Nederlandse professionals bij zorg- en andere maatschappelijke organisaties. 
Sleutelpersonen bieden een luisterend oor, helpen buren met een hulpvraag hun weg te vinden bij de diverse instanties, maar zorgen ook voor vergroting van de sociale cohesie. Ook Bouyachfar ziet het leggen van verbindingen als haar belangrijkste taak. Verbindingen tussen buurtbewoners onderling, die eenzaam zijn of in onmin leven, maar zeker ook tussen buurtbewoners en maatschappelijke instanties. Ze is in Nederland geboren, spreekt perfect Nederlands, kent het systeem en weet haar weg te vinden. Maar ze spreekt ook de taal van de buurt, wat haar een geliefd vertrouwenspersoon en rolmodel maakt. 

Twee jaar lang krijgen de BuurtBaners een minimumloon

Betaald

Het stadsbrede Amsterdamse voorbeeld met betaalde BuurtBaners krijgt in de rest van Nederland nog niet veel navolging. Sleutelpersonen, buurtvaders, dorpshuismedewerkers, ze zijn in groten getale te vinden in de buurten, maar vrijwel niemand krijgt voor het werk betaald. Ook wordt de brede ervaring die ze opdoen als sleutelpersoon niet als werkervaring gezien. Dan kan het dus voorkomen dat mensen zich fulltime vrijwillig inzetten voor de Nederlandse maatschappij, maar intussen moeite hebben om hun huur te betalen en voor eten naar de voedselbank moeten. 

Schokkende constatering

Een schokkende constatering, vindt Esseline van de Sande, directeur en oprichter van De Stadscoalitie. De Stadscoalitie ontwikkelt innovatieve methodieken, waardoor burgers die om welke reden dan ook niet volledig deelnemen aan het economisch en maatschappelijke leven, zich gezien voelen en ruimte vinden mee te doen en zich te ontwikkelen. ‘Het bleek een landelijk beeld’, aldus Van de Sande.
Het was voor haar reden om in actie te komen. Met een ingezonden brief in de Volkskrant, begin vorig jaar, wist ze de aandacht op dit probleem te vestigen. 
‘In Nederland is vrijwilligerswerk een groot goed,’ zegt ze. ‘Van nieuwe Nederlanders wordt dat ook verwacht in het kader van een leerwerktraject uit hoofde van de Participatiewet. Waardering komt na jarenlange inzet inderdaad meestal in de vorm van een lintje. Erkenning en doorstroming naar een betaalde baan voor nieuwkomers op basis van de opgedane ervaring als vrijwilliger, blijven uit. Daarmee doe je niet alleen de sleutelpersonen en hun gemeenschap tekort, maar ook jezelf als gemeente.’  

Regels

Volgens Van de Sande zit de grote hoeveelheid gemeentelijke regels hier in de weg, plus de selectie van nieuwe medewerkers aan de poort. 
‘Als nieuwkomers solliciteren, wordt er vaak niet verder gekeken dan de beheersing van de taal. Of zij worden afgewezen op het gebrek aan werkervaring. Daarbij wordt volledig voorbijgegaan aan de ruime kennis en ervaring die deze mensen als vrijwilliger hebben opgedaan. Als sleutelpersoon krijgen ze bijvoorbeeld regelmatig met zware casuïstiek te maken, waar ze zonder veel hulp van buitenaf een goede oplossing voor bedenken. Vaak betreft het dan ook nog mensen die in hun land van herkomst als zorgprofessional aan het werk waren, zoals psycholoog Lubna Abdul Ebrahim uit het Filmmanifest Sleutelpersonen Werken. Dat telt in het selectieproces nu allemaal niet mee, waardoor ze naast een betaalde baan grijpen en maar niet uit de bijstand komen. Intussen profiteert de gemeente wel van hun grote maatschappelijke inzet. Dat is scheef en onrechtvaardig en moet veranderen.’ 

Filmmanifest

In het Filmmanifest Sleutelpersonen Werken, onder meer te zien op YouTube, stelt De Stadscoalitie samen met Pharos, Wikistad, het Amsterdamse stadsdeel West en 28 andere partijen uit het hele land deze ongelijkheid aan de kaak. ‘Toen ik de belangstelling voor dit onderwerp merkte, hebben wij eerst een trailer gemaakt over het werk van sleutelpersonen en hun belang voor de buurt’, vertelt Van de Sande van De Stadscoalitie. ‘Die hebben we vervolgens landelijk verspreid naar tal van organisaties en gemeenten, met de vraag of ze het manifest wilden ondertekenen. Ik merk nu dat er een landelijke beweging ontstaat. We willen dat momentum pakken en zijn hierover onder meer in gesprek met de vier grote steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht om dit op de agenda te krijgen.’
De hoofdrollen in de film zijn voor drie sleutelpersonen: Lubna Abdul Ebrahim, Sakina Bouyachfar en Shadi Akel. Ebrahim en Akel hebben intussen een betaalde functie weten te bemachtigen, Bouyachfar hoopt in aansluiting op haar functie als BuurtBaner een eigen tearoom op te zetten. 
Alle drie laten ze zien wat hun werk als sleutelpersoon inhoudt, welke rol ze in de buurt of gemeenschap spelen en hoe fijn het is als daar erkenning voor komt. Dat het werk als sleutelpersoon veel meer inhoudt dan zomaar een praatje in de buurt maken, spreekt uit het filmshot van de Syrische vluchteling Akel op een bankje op een leeg perron. ‘Ik zit hier soms wel een uur om alle gesprekken van de dag te verwerken.’