Crisisteams op sterkte, verloven ingetrokken. Gemeenten halen alles uit de kast voor het opvangen van vluchtelingen uit Oekraïne. Een enorme logistieke en sociale opgave. Gelukkig is daar nu veel steun voor van inwoners. Tegen de achtergrond van het onvoorstelbare leed in Oekraïne geeft klagen geen pas. Iedereen doet al het mogelijke om deze crisis van ongekende proporties het hoofd te bieden. Zoeken naar locaties, hulp organiseren. First things first.

Maar dieperliggend is er een groot probleem. De oorlog legt opnieuw bloot dat het de overheid ontbreekt aan langetermijnfocus. Sinds de vluchtelingencrisis van 2015 is de opvang telkens op- en afgebouwd. Gemeenten dringen al jaren aan op een flexibel stelsel waarin vluchtelingenopvang wordt gecombineerd met het huisvesten van andere doelgroepen. Vanuit een solide basis was het gemakkelijker geweest om de opvang en hulpverlening op te schalen. Zo’n basis vereist financiële afspraken voor de lange termijn waar gemeenten op kunnen bouwen. Die zijn er niet.

Intussen betwist niemand meer de noodzaak om snel onafhankelijk te worden van Russisch gas. Gemeenten spelen een hoofdrol in de omslag naar gasloze wijken. Ook daarbij is het cruciaal dat overheden samen optrekken, met één mond spreken en betrouwbaar zijn. Met kortetermijnpolitiek, ad-hocmaat­regelen en kortlopende fondsen krijg je het niet voor elkaar om de energie-infrastructuur van 8 miljoen adressen aan te passen.  

Gemeenten vertrouwen niet meer dat het structureel goed komt

In mijn tijd als bestuurder in het onderwijs liep ik er ook telkens tegenaan dat het lerarentekort niet is op te lossen met tijdelijke middelen. Zo is er voor de aanpak van onderwijsachterstanden door corona nu 8,5 miljard euro beschikbaar die de scholen binnen twee jaar moeten uitgeven. Maar ze kunnen er geen enkele vaste kracht voor aannemen. Je krijgt geen fundament, terwijl dit juist zo belangrijk is in tijden van crisis; een goed vast team dat zich kan ontfermen over kinderen uit Oekraïne.

Of het nu gaat om vluchtelingen, onderwijs of de energietransitie, alles wordt op de korte termijn gefinancierd en geregeld. Niets is structureel. Als het fonds afloopt, is het telkens een gevecht voor nieuw geld. Zo raakt de publieke zaak uitgehold. Je verliest de kennis en alles wordt onnodig duur door het werken met externen. In het regeerakkoord krijgen gemeenten financiële zekerheid tot 2025. Daarna is er een enorme terugval in het accres. Gemeenten durven er niet meer op te vertrouwen dat het structureel goed komt. Steeds is er de dreiging van ‘het kan wel korter, het kan wel minder’.

In deze tijd van historische omwentelingen is een sterke en goed functionerende overheid enorm belangrijk voor alle inwoners. Dat begint met structureel investeren in de publieke zaak en een consistente langetermijnfocus.