Nederland kent 5 industriële regio’s waar de energie-intensieve bedrijvigheid is geclusterd: Rotterdam/Moerdijk, Zeeland (Terneuzen en omstreken), Noordzeekanaalgebied, Noord-Nederland (Eemshaven-Delfzijl en Emmen) en Chemelot (regio Sittard-Geleen). De 12 grote energie-intensieve bedrijven, die samen verantwoordelijk zijn voor ruim 60% van de industriële CO2-uitstoot in Nederland, hebben sleutelposities in deze 5 industriële clusters. Daarnaast is er nog een zesde cluster waar vanuit verschillende regio’s decentrale industrieën zoals voedingsmiddelen, papier en keramiek onderdeel zijn.

Voor gemeenten meest relevante instrumenten

In het Klimaatakkoord is een samenhangend geheel aan beleidsinstrumenten omschreven die nodig zijn om de reductiedoelstellingen te halen. Veel CO2-reducerende maatregelen zijn afhankelijk van overheidshandelen, bijvoorbeeld van vergunningen of (aansluiting op) infrastructuur. Hieronder worden de voor gemeenten meest relevante instrumenten benoemd en vervolgens wordt aangegeven wat de status is van deze instrumenten:

• CO2-heffing, waarbij de eventueel opgehaalde middelen worden benut voor vergroening van de industrie
• Verbreding van de energiebesparingsplicht (verplichting van energiemaatregelen met een terugverdientijd van minder dan 5 jaar) naar een CO2-reductieverplichting
• Ambitieus innovatieprogramma gericht op kostenreductie van kansrijke technieken, met ook een stevige publieke bijdrage
• Regionale industrieclusters
• Waterstofprogramma’s

CO2-heffing

Als onderdeel van het Klimaatakkoord is een CO2-heffing uitgewerkt voor bijna 300 bedrijven binnen de sectoren industrie, energie en afvalverbranding. De gebouwde omgeving en landbouwactiviteiten zijn uitgezonderd en de heffing geldt met name voor provinciale bedrijven. De heffing geldt vanaf 2021 en wordt jaarlijks bijgesteld, met als doel dat in 2030 de doelstelling van 14,3 Mton gehaald wordt. 

De directe rol voor gemeenten is gering, aangezien de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) deze heffing zal gaan uitvoeren. Gemeenten kunnen wel de gevolgen gaan merken als bedrijfsprocessen wijzigen waarvoor milieu- en bouwactiviteiten moeten worden beoordeeld. 

Om de industrie te verduurzamen is grootschalige energie-infrastructuur nodig. Er is aanzienlijke uitbreiding nodig voor elektrificering van industriële processen en voor andere dragers van de verduurzaming zoals waterstof, afgevangen CO2 en circulaire grondstoffen. De infrastructuur wordt niet enkel aangelegd voor de industrie. Wel kan deze door de omvang van de vraag een aanjagende rol hebben voor de transitie van andere sectoren. 

Bij de besluitvorming over infrastructuur zijn veel spelers betrokken. Besluitvorming is complex en duurt vaak lang. Om besluitvorming te versnellen en regie hierop te hebben, is in 2021 het Programma Infrastructuur Duurzame Industrie (PIDI) gestart. PIDI wordt aangestuurd door een stuurgroep waarin ook de VNG is vertegenwoordigd. PIDI stelt het Meerjarenprogramma Infrastructuur en Klimaat (MIEK) op. Het MIEK beschrijft de energie- en grondstoffen-infrastructuurprojecten die het kabinet nu wil oppakken om zo versneld bij te dragen aan het verduurzamen van de industrie en andere sectoren.

Verbreding en verbetering energiebesparingsplicht met CO2 in 2023

Voor veel bedrijven geldt dat erkende energiebesparende maatregelen met een terugverdientijd van 5 jaar of minder verplicht zijn. Deze systematiek die is uitgewerkt voor energiebesparende maatregelen wordt aangepast naar een CO2-doelstelling, en duurzame opwek wordt hierin ook meegenomen. Een grote wijziging is dat deze systematiek ook gaat gelden voor vergunningplichtige bedrijven inclusief bedrijven die onder het Europese Emissiehandelssysteem vallen en de glastuinbouw. 

Een grote wijziging in de uitvoering is dat het toezicht op deze verplichting bij 1 partij wordt gelegd, namelijk de Omgevingsdienst. Voor sommige gemeenten zorgt dit voor een verandering van hun takenpakket. Deze verandering zal eind 2023 ingaan.

Innovatieprogramma

Doel is om technologieën zoals elektrolyse van water (groene waterstof), elektrificatie en CCU(S) sneller naar de markt te brengen. Voor de inzet van de middelen worden innovatieprogramma’s opgesteld met een bijbehorende publiek-private marsroute om de doelstelling voor 2030 te halen. Vanuit de klimaatenvelop is € 60 miljoen oplopend tot € 100 miljoen (vanaf 2023 en inclusief groene waterstof) per jaar beschikbaar voor het realiseren van de marsroutes. Hierbij ligt de focus op pilots en demo’s die nodig zijn voor opschaling. 

Van gemeenten wordt verwacht dat ze kennis hebben van nieuwe technieken om bouw- en milieuvergunningen voor deze projecten snel en goed te kunnen beoordelen. Die kennis moet worden ontwikkeld door samenwerking tussen regionale overheden en andere spelers, zoals kennisinstellingen en de energiesector.

Regionale industrieclusters

Om de energiebehoefte, maar ook de beschikbaarheid en levering van restwarmte uit de industrie, af te stemmen op de omgeving van de 6 industrieclusters, is afstemming en monitoring nodig. Monitoring van de voortgang van de industriële transformatie in deze regio’s en de infrastructurele consequenties hiervan zijn belangrijk voor de afstemming in de relevante regionale energiestrategie, maar ook voor de ontwikkeling van landelijke energie-infrastructuur. 

De gemeenten die liggen binnen de industrieclusters zijn een belangrijke schakel tussen de RES en vraag en aanbod van energiedragers van de industrie in die regio. De VNG is betrokken bij de afstemming van de RES'en Cluster Energie Strategieën (CES-en) van de industrieclusters.  

Waterstofprogramma’s

Op waterstof wordt sterk op ingezet door de industrie. Het gasnetwerk is al aanwezig en waterstof kan processen met hoge temperatuur voeden. De infrastructuur moet worden omgezet en opgebouwd.

De VNG is betrokken bij overleggen over regionale en landelijke infrastructuur en bij discussies over het gebruik van waterstof in de industrie, de gebouwde omgeving en de sector mobiliteit.

Meer informatie

• Bekijk alle afspraken in de sector industrie