Het rapport van de parlementaire enquêtecommissie die onderzoek deed naar de besluitvorming rond de gaswinning was stevig en kritisch: de overheid heeft de belangen van de Groningers structureel genegeerd. Nederland heeft een ‘ereschuld’ aan Groningen. De Groningse gemeenten ervaren dagelijks de zorgen en de stress die de gevolgen van de aardbevingen met zich meebrengen, zegt wethouder Annalies Usmany-Dallinga (Lokaal Belang Eemsdelta) van Eemsdelta. ‘Inwoners melden zich bij ons met allerlei hulpvragen over de versterkingsoperatie, maar ook omdat ze mentale problemen hebben of het emotioneel niet meer trekken. De hulpvraag is heel omvangrijk.’

Het vertrouwen van de Groningers in de overheid heeft door de gaswinningsproblemen een forse knauw gekregen, ziet ook gedeputeerde Johan Hamster. ‘In Groningen is de overheid tekortgeschoten. De belangen van het geld kwamen voor de belangen van de Groningers. Die zijn structureel genegeerd. Als overheid ben je er primair voor de inwoners. Daar heeft het rijk steken laten vallen.’

Heel veel inwoners voelen zich erkend door het rapport en herkennen de conclusies, zegt Hamster. De voormalig wethouder van Stadskanaal (ChristenUnie) is sinds vorig jaar gedeputeerde in Groningen en in die hoedanigheid voorzitter van het Voorbereidend Overleg Groningen (VOG), waar gemeenten en provincie ervaringen delen over de versterkingsoperatie die in gang is gezet. Die operatie krijgt, tot frustratie van de Groningse overheden, niet het tempo en de omvang die nodig zijn, zegt Hamster.

Versterkingsoperatie
De versterkingsoperatie is in handen van het rijk. De uitvoering is belegd bij de Nationaal Coördinator Groningen (NCG). Die organisatie overlegt met inwoners over de vraag of en hoe de woning versterkt moet worden.

Het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) is verantwoordelijk voor de afhandeling van de schade die door de aardbevingen veroorzaakt wordt. De rol van gemeenten is relatief bescheiden, als het gaat om fysieke schade, maar wel belangrijk. Zij zijn verantwoordelijk voor de prioritering: welke huizen en wijken gaan eerst, en welke volgen daarna? Zo kan de gemeente de versterking in een wijk bijvoorbeeld koppelen aan een toch al geplande herstructurering. 

Maar de hersteloperatie verloopt te traag. Bijna 12.000 woningen zijn nog niet veilig, van 7.289 is het nog niet duidelijk of ze veilig zijn. De procedures rond de versterking zijn complex en onduidelijk, ziet Usmany, en werken ongelijkheid in de hand. Dat wordt veroorzaakt doordat het rijk in 2018 de zaak anders ging benaderen. Waar voorheen een gebiedsgerichte aanpak gebruikt werd, en dus hele straten en wijken in één keer onder handen werden genomen, staat sindsdien de objectgerichte aanpak centraal. Daarbij wordt woning voor woning beoordeeld. ‘Hier in een wijk in Appingedam staan allemaal twee-onder-één-kapwoningen uit de jaren zestig en zeventig. Daarvan wordt de ene gesloopt en de andere versterkt. Mensen begrijpen dat niet. Ik heb in mijn eerste periode als wethouder een herstructurering van een wijk doorgevoerd. Daarbij werden duizend woningen gesloopt en zevenhonderd teruggebouwd. Dat was een stuk eenvoudiger dan deze hersteloperatie. Gemeenten vinden het heel erg nodig dat we weer teruggaan naar de gebiedsgerichte aanpak.’

Ook gedeputeerde Hamster ziet de complexiteit van de hersteloperatie als struikelblok: ‘En wat de enquêtecommissie ook constateert, is dat de aanpak gefrustreerd wordt doordat de uitvoering te weinig ruimte krijgt. Het zal snelheid krijgen als de beslissingsbevoegdheid veel lager in de organisatie wordt gelegd.’

Gezondheidsklachten
De aardbevingen en de daaropvolgende traagheid bij het herstel van de fysieke schade hebben ertoe geleid dat veel Groningers kampen met stress en gezondheidsklachten, constateert de enquêtecommissie. Dat herkent ook Usmany. ‘Veel gezinnen hebben te maken met de problemen van alledag, soms spelen grotere problemen. Daar komt dan de aardbevingsproblematiek bij. Dat is heel ingrijpend.’ 

De rijksoverheid staat niet in de zaaltjes met inwoners, dat doe ik

De gaswinningsproblematiek leidde tot een ‘forse breuk van het vertrouwen van mensen in de overheid’, concludeerde de commissie. Usmany en Hamster zien dat ook. Alhoewel de hersteloperatie formeel niet de verantwoordelijkheid is van gemeenten, zijn zij als eerste overheid wel vaak het eerste aanspreekpunt voor inwoners, merkt Usmany. ‘De mensen zien dat de gemeenten proberen de inwoners goed te begeleiden. Maar het is voor de lokale overheid hard werken om dat vertrouwen vast te houden. De mensen zijn heel erg boos. De rijksoverheid staat niet in de zaaltjes met inwoners, dat doe ik. Dus ik merk het meteen als er iets niet goed gaat.’ 

Afstand te groot
Die conclusie deelt ook de enquêtecommissie. Toch lukte het de lokaal bestuurders niet goed om de problemen in Den Haag voor het voetlicht te brengen, aldus de commissie. De afstand tussen Groningen en Den Haag was daarvoor te groot, en de gemeenten waren veelal te klein, zeker in de periode voor de gemeentelijke herindelingen in de provincie.

Usmany, die voor de herindeling tot Eemsdelta in 2021 wethouder was in het kleinere Appingedam, herkent dat niet. ‘Het gaat om het systeemdenken van Den Haag versus de dagelijkse praktijk in de regio. Wij waren en zijn goed georganiseerd op dit dossier en stellen de problemen echt wel aan de kaak bij het ministerie.’
Hoe nu verder? De ereschuld aan Groningen moet ingelost worden, zegt Hamster. ‘De enige manier om het vertrouwen te herstellen, is om te doen wat we al tien jaar beloven. Dat is dat Groningers ten eerste in veilige huizen wonen en dat er ten tweede een adequate oplossing komt voor de schade. Ten derde moeten we serieus perspectief gaan bieden aan de regio. Daar hebben we stapels ideeën over.’