Toen Nicole Ramaekers in 2017 burgemeester van Gulpen-Wittem werd en merkte dat twee van de buurgemeenten de Cittaslowstatus hadden, dacht ze: als zij dat kunnen, kunnen wij dat ook. Een jaar later kreeg ook haar gemeente het stempel van goedkeuring.

Cittaslow is het internationale keurmerk voor gemeenten die, zoals Ramaekers het samenvat, zich bewust zijn van hun leefomgeving en daar zorgvuldig mee omgaan. Wereldwijd telt Cittaslow meer dan 220 gemeenten in dertig landen, gemeenten ‘waar het leven goed is’ volgens de website cittaslow.org. De beweging was in 1999 het initiatief van Paolo Saturnini, voormalig burgemeester van Greve in de Italiaanse regio Chianti. Zijn idee dat de kwaliteit van leven aan de basis moet staan voor de ontwikkeling van gemeenten, sloeg aan. Belangrijkste doel van Cittaslow was, en is dat ruim twintig jaar later nog steeds, de verbreding van de slowfood-filosofie naar lokale gemeenschappen: een eerlijke, duurzame en betaalbare voedselproductie, met respect voor milieu, landschap en de cultuur.

Duurzaamheid

Die filosofie past bij haar gemeente en de regio, zegt Ramaekers. Het is geen toeval dat vijf van de elf Nederlandse Cittaslowgemeenten in Limburg liggen. ‘Dat wij uniek zijn met drie aaneengesloten gemeenten, geeft wel aan dat dit een bijzonder gebied is. Een mooi landschap, met lokale tradities en kleine dorpjes met gemeenschapszin en saamhorigheid, en natuurlijk met heel mooie producten en de link met duurzaamheid. In de supermarkt kan ik het hele jaar blauwe bessen kopen, maar die komen uit Peru. Terwijl hier in Wahlwiller gewoon een blauwebessenkweker zit. Of neem de aardappelen. Landbouwers moeten  hier megagrote schuren bouwen, wat we eigenlijk niet willen in dit landschap, om hun aardappelen op te slaan tot er schaarste is en de prijs een beetje omhooggaat. En in de supermarkt liggen aardappelen uit Israël. Wij proberen onze inwoners daar een beetje bewust van te maken.’
Maar dat mooie landschap heeft ook z’n beperkingen. ‘Op elke hoek staat een veldkruisje, er zijn heel veel beschermde landschapselementen. Agrariërs moeten daaromheen manoeuvreren. Dat is heel anders dan in de Flevopolder of Friesland waar je moderne technieken letterlijk over het land kunt uitrollen. Het is hier een uitdaging om kleinschalig, met eerbied voor het landschap, je brood te verdienen in een wereld van grootschalige massaproductie.’

De rust, het landschap, dat doet iets met je bovenkamer

Cittaslowparagraaf

Elk beleidsvoorstel dat in Gulpen-Wittem wordt behandeld moet, voor het naar het college of de gemeenteraad gaat, voorzien zijn van een Cittaslowparagraaf: hoe draagt dit bij aan een betere leefomgeving? ‘Als dat niet het geval  is, dan moet je wel heel goede redenen hebben om dat besluit toch te nemen. Het dwingt ons elke keer weer terug te gaan naar de basis, naar de leefomgeving van onze inwoners en onze bezoekers.’

In Gulpen-Wittem zijn inmiddels negen lokale ondernemingen officieel Cittaslowambassadeur, omdat zij de filosofie ook daadwerkelijk uitdragen. De bekendste daarvan is de Gulpener Bierbrouwerij, die bier maakt met door mergel gezuiverd water uit eigen bronnen, milieuvriendelijke hop uit eigen tuin en gerst, tarwe, rogge en spelt betrekt van lokale boeren. Maar ook een Bed & Breakfast in Eys die uitsluitend lokale producten gebruikt en een schaapskooi in Epen die werkt met duurzame begrazing. 

Volgens Ramaekers heeft de coronacrisis de inwoners meer bewust gemaakt van de eigen omgeving. ‘Mensen wonen al jaren in een vijfsterrenlandschap en komen nu op plekken waar ze nooit eerder zijn geweest, doordat ze veel vaker wandelen of op de fiets stappen. De rust, het landschap, dat doet iets met je bovenkamer. En we doen boodschappen bij het winkeltje op de hoek om die kleine ondernemer te steunen.’

Slak

Het symbool van Cittaslow is een slak met op z’n huis een symbolische gemeente. De slak staat niet voor stilstand, maar draagt alle verworvenheden met zich mee, rustig aan. Slakken doen niet mee aan de ratrace van de 24-uurseconomie, zij gaan vooruit in een tempo dat iedereen kan bijhouden. Cittaslowgemeenten zijn geen openluchtmusea waar nooit iets verandert. De burgemeester geeft de schutterijen als voorbeeld. Schutterijen vormen, met hun eeuwenoude tradities, de kern en de identiteit van een Limburgs dorp. Maar door open te staan voor verandering, zoals het aanwijzen van een schutterskoningin in plaats van de traditionele schutterskoning, blijven het levende verenigingen. ‘Dat is de crux: niet stilstaan, maar doordacht en behoedzaam doorontwikkelen.’

Om de filosofie op een volgende generatie over te dragen, presenteerde de gemeente vorig jaar het kinderboek Citta de slak. Ramaekers: ‘De schrijver, Jean-Philippe Rieu, heeft op onze scholen en in onze hoeskamers met jongeren en ouderen gefilosofeerd over wat Cittaslow voor hén inhoudt. Zijn opdracht was: ‘Doe je ogen dicht, loop over een brug en beschrijf wat je aan de overkant van de brug ziet’. Dan blijken de beelden superuniverseel te zijn. Een regenboog, vogels, kabbelende riviertjes, opa’s en oma’s die er niet meer zijn, een picknick, de geur van vers gemaaid gras. Een droomwereld die voor iedereen hetzelfde is. Niemand wil milieuvervuiling, iedereen wil vrienden om zich heen, en geen ruzies.

‘Iemand begon tijdens die gesprekken spontaan te huilen, omdat ze zich eenzaam voelde. Nu gaan mensen met haar wandelen. Zo’n hulpvraag durf je alleen te stellen in een gemeenschap die is teruggebracht naar de menselijke maat, waarin je je veilig en geborgen voelt. Dan kun je als samenleving bergen verzetten.’