VNG Magazine nummer 3, 21 februari 2020 ​

​Met ingang van 1 april ga ik met pensioen. Nu mijn afscheid als algemeen directeur van de VNG in zicht komt, realiseer ik me dat ik op deze pagina nog maar een paar keer met u in gesprek zal zijn. Dat doe ik graag door nog een paar dromen voor de toekomst van lokale overheden met u te delen. Mijn eerste droom: een grotere financiële zelfstandigheid voor gemeenten.
 
Gemeenten zagen zich, na de decentralisaties in 2015, voor de opgave gesteld om met minder geld de zorg te continueren en tegelijkertijd op een volledig andere manier te gaan werken. De ene gemeente slaagde er beter in om samen met instellingen en inwoners een nieuwe werkwijze te vinden dan de andere. Maar geen van alle hadden ze de tijd en ruimte om te oefenen, het moest in één keer goed.
Hoewel gemeenten meer verantwoordelijkheden kregen, groeide de afgelopen jaren hun financiële afhankelijkheid. Inmiddels zijn gemeenten voor ruim 60 procent van hun inkomsten afhankelijk van het Rijk. Tegelijkertijd horen we geluiden van een Tweede Kamerfractie dat de gemeentelijke lasten niet verder mogen stijgen. Een mooi streven, maar het betekent wel dat gemeenten geen enkele mogelijkheid hebben om hun begroting sluitend te krijgen. Daarmee komen gemeenten nog meer in de knel. Het geeft gemeenten maximale verantwoordelijkheid met minimale invloed. Dat is een onwerkbare combinatie.

Maximale verantwoordelijkheid met minimale invloed

Het adagium zou moeten zijn dat je belasting heft zo dicht mogelijk bij waar de democratische besluitvorming plaatsvindt. Over de taken waar gemeenten verantwoordelijk voor zijn, zouden zij ook de mogelijkheid moeten hebben om er belasting over te heffen. Op die manier ontstaat een andere verhouding tussen inwoners en hun gemeente. Uiteraard pleit ik dan voor een verschuiving van rijksbelasting naar lokale belastingen, niet een cumulatie ervan. Een dergelijke transitie kan alleen maar lukken als er geld voor vrij wordt gemaakt, zodat de overgang soepel verloopt.  
 
Zo’n verschuiving van de belastingheffing is ingewikkeld. Het vraagt lokaal een ander soort gesprek. Ik kan me voorstellen dat wethouders financiën ertegen opzien om dat gesprek met hun inwoners op die manier aan te gaan. Maar in het kader van dromen voor de toekomst denk ik dat er geen andere optie is. Wil je een volwassen deel van de overheid zijn, dan zul je ook op een volwassen manier belasting moeten heffen en daarover verantwoording moeten afleggen aan je inwoners. Een maximale verantwoordelijkheid die gepaard gaat met een maximale invloed.

Jantine Kriens is Algemeen directeur van de VNG
jantine.kriens@vng.nl, @kriens