Een raadseltje. We hebben het er niet over, we sturen er niet op, we verstoppen het probleem en dus de oplossing, en we constateren achteraf dat het weer niet gelukt is. Rara, wat is dat? Rechtvaardigheid in energiebeleid. Het is ook mijn samenvatting van het gelijknamige rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Er stroomt veel onrecht uit ons energiesysteem, en er is weinig bewijs dat de huidige aanpak en verdeling leiden tot verbetering — integendeel.
Rechtvaardigheid betekent in elk geval: toegang tot stroom en warmte niet afhankelijk van (invloed)rijkdom. ‘Materieel, en procedureel’ heet dat dan, oftewel: in de verdeling en in de aanpak. De WRR adviseert daarom om rechtvaardigheid ‘vooraf expliciet, zichtbaar en bespreekbaar’ te maken. Let op het woord ‘vooraf’. Daaraan zie je dat het advies niet is gericht aan mensen die het op dit moment koud hebben, rekeningen niet kunnen betalen en niet aan tafel zitten. Het is gericht aan mensen die daar geen last van hebben en op het punt staan hun bestuurlijke, politieke, beleidsmatige invloed weer eens te benutten. En vóór ze dat doen, de ingebakken ongelijkheid en oneerlijkheid moeten erkennen om die te kunnen verminderen.

We blijven het onrecht verstoppen onder dikke lagen congressen en RES’en

Deze erkenning is weer eens niet te harden zo moeilijk. Het is vechten tegen vinkjes maar vooral tegen de schaamte. Voor ons, coproducenten van deze oneerlijke systemen, zijn het namelijk confronterende nulmetingen die we dan op tafel krijgen. Mensen in de kou en het wordt erger. Dus hebben we het er niet over, en dus sturen we er niet op, en we blijven het onrecht verstoppen onder dikke lagen congressen en RES’en.
Enfin. Dat gaan we anders doen. We willen een rechtvaardige verdeling van warmte en elektriciteit als uitkomst. We willen daarop onze taak en interventie als overheid richten. Toch? Dan is de startvraag: welke groepen kunnen er nu en in de toekomst in hun eigen warmte en elektriciteit blijven voorzien? Dat zijn op dit moment: (invloed)rijke mensen en industrieën. Bewijs van het bestáánde. Daar willen we het niet van laten afhangen of op laten uitdraaien. Hup, wat planning & control inzetten om die invloed te temperen. Meer hoeft het niet te zijn, de politieke doelen en wat grondrechten liggen klaar.
Maar: het zijn ook onze energiecoöperaties die dat doen. Bewijs van béter. Lokaal, duurzaam en met gebruikmaking van de winst voor breed welzijn. Daar moeten we zijn. Laten we gaan dealen met de mensen die onze systemen maar ook die van onze organisatie, nu juist uitsluiten. De mensen voor wie het huidige beleid nog geen werking ten goede heeft. Meen het met ze. Kies positie.