Een grote brand legde vier jaar geleden gymzaal De Meet in Haren volledig in de as. Ondanks de inzet van verschillende brandweerkorpsen was de belangrijke buurtvoorziening uit 1975 niet te redden. Na kort onderzoek besloot de gemeente Groningen, waar Haren deel van uitmaakt,  dat er een nieuwe gymzaal moest komen. Liefst zo snel mogelijk, aangezien de sportvoorziening bij meerdere basisscholen in gebruik was voor bewegingsonderwijs. Wie nu door de Mellenssteeg in het dorp loopt, ziet een state-of-the-art circulair sportgebouw met een gevel van hergebruikte stoeptegels en duurzaam hout.

Tochtige gebouwtjes
Nederland heeft ruim 10 duizend sportlocaties en 22 duizend sportverenigingen. Van die locaties is zo’n 60 tot 70 procent gemeentelijk vastgoed. Een deel van de verenigingen kan financieel maar net de eindjes aan elkaar knopen. Zij bivakkeren vaak in oude, tochtige gebouwtjes. Door de snelle en sterke stijging van de energieprijzen in 2022 en 2023 kwamen veel sportclubs dan ook in de problemen. Veelal ontbreekt bij de clubs een buffer om onvoorziene uitgaven op te vangen en hebben ze bijvoorbeeld  de contributie moeten verhogen, met consequenties voor mensen met een kleine portemonnee. Terwijl, daar zijn vriend en vijand en alle gemeenten het over eens, iedereen moet kunnen sporten. Het rapport Amateursport fit voor de toekomst, Optiedocument Versnelling Routekaart Verduurzaming Sport van het Nationaal Klimaat Platform onderstreept het belang van het sneller verduurzamen van sportvastgoed.

Moeilijke panden
Op verschillende plekken in het land hebben ze die aansporing niet nodig. Zo is Haarlem al druk bezig met het verduurzamen van het eigen vastgoed, zegt wethouder Eva de Raadt (CDA). Het gaat in totaal om 165 objecten, waaronder aardig wat sportlocaties. ‘We zijn in 2021 gestart en het hele proces moet in 2034 zijn afgerond. Het uiteindelijke doel van de verduurzamingsoperatie in Haarlem is een jaarlijkse vermindering met 5000 ton CO2, 49 procent van de totale uitstoot nu. De gemeenteraad heeft hier 60 miljoen euro voor uitgetrokken.
Twee tranches zijn al vrijgekomen, een van 9 miljoen euro en een van 14 miljoen, zegt De Raadt. ‘We lopen mooi op schema met het uitvoeringsprogramma en hebben de grote bulk moeilijke panden gehad. Daar was de meeste winst te behalen.’ Ook verschillende  kleedkamers en kantines op sportlocaties zijn al of worden nog voorzien van bijvoorbeeld ledverlichting, gevel- en dak­isolatie, zonnepanelen of een warmteboiler. 

We hebben de grote bulk moeilijke panden gehad

Hierbovenop stelde de gemeente afgelopen mei een tweejarige subsidie beschikbaar van 1,2 miljoen euro, specifiek voor de verduurzaming van het vastgoed op sportlocaties, vooral dat van sportverenigingen zelf. Deze subsidie is volgens De Raadt voordeling voor zowel de sportvereniging als de gemeente. ‘Kleedkamers worden prettiger en comfortabeler, de club bespaart op energiekosten en draagt daarnaast bij aan de CO2-besparing in de hele stad.’

Energiescan
Veel sportclubs in Haarlem hebben al samen met een energiecoach een energiescan gemaakt. Dat heeft tot nu toe geleid tot vijf ingediende plannen voor een taartpunt uit deze speciale subsidiepot. Per sportlocatie is er maximaal 100 duizend euro beschikbaar. Om voor een bijdrage in aanmerking te komen, moet een sportvereniging zelf 20 procent meefinancieren en met een goed onderbouwd verduurzamingsplan komen.
De Raadt: ‘Een van de ingediende plannen is van een voetbalvereniging. Die vraagt om een hybride warmtepomp, zonnepanelen op het dak van de kantine en de aanschaf van een zonneboiler. Ook wil deze club een energiemonitoringssysteem installeren, zodat ze kunnen kijken waar de energiekosten eventueel nog verder omlaag kunnen na de aanpassingen.’
Verenigingen die zelf geen eigen middelen hebben kunnen ook een aanvraag indienen, maar dan voor maximaal 10 duizend euro.

Duurzaam rugbyen
Rugbyclub RFC Haarlem liep met de verduurzaming van haar sportcomplex al voor de troepen uit. In september 2019 nam de club een gloednieuw duurzaam clubhuis in gebruik, dat in de plaats kwam van een oude afgedankte keet uit de wegenbouw. De kosten bedroegen 750 duizend euro, bijeengebracht door de vereniging zelf, de leden en sponsors. Deels ook in natura, door bijvoorbeeld gebruik te maken van de diensten van een rugbyende dakdekker. De buitenkant en vloer van het clubhuis bestaan uit bamboe, muren en dak zijn geïsoleerd en het hele gebouw is voorzien van ledverlichting en bewegingssensoren  voor douches en lampen.
Voor aanvullende energiebesparende maatregelen is de gemeente met twee andere partijen te hulp geschoten. De Raadt: ‘Volgens mij is het nu de meest duurzame sportvereniging van Nederland. Ze zijn van het gas af, hebben een warmte-koudeopslag, 129 zonnepanelen en zijn nog bezig met oplaadpunten voor elektrische auto’s.’

Kleedkamers worden prettiger en comfortabeler

Circulair bouwen
Terug naar circulaire gymzaal De Meet in Haren. ‘Een prachtig voorbeeld voor veel andere sportverenigingen in de gemeente die hun sportlocatie willen verduurzamen. Maar ook voor de gemeente zelf, die een meerderheid van het sportvastgoed in handen heeft’, vertelt Douwe Veltman, programmamanager maatschappelijk vastgoed bij de gemeente Groningen. Omdat de basisscholen na het afbranden van de oude gymzaal niet te lang zonder locatie konden zitten, moest er zoals gezegd snel worden gehandeld. De gemeente koos daarom voor een design & build-constructie in plaats van de traditionele nieuwbouwroute. 
‘In deze constructie zijn het ontwerp en de bouw zelf in handen van één partij’, licht Veltman toe. ‘We hebben een aanbesteding uitgeschreven, waarbij we op voorhand hebben aangegeven aan welke duurzaamheidscriteria het ontwerp moest voldoen. Ook hebben we laten weten dat een hoge score op circulariteit erg belangrijk was om deze wedstrijd te winnen.’
Er kwam een nagenoeg volledig circulair ontwerp uit de bus. Veltman: ‘Demontabel bouwen vereist dat je dat in elke laag van het bouwproces goed uitdenkt. De afwerking is ook op een ander niveau. Je hoeft er tenslotte niet in te wonen, daarom zijn extra toevoegingen niet nodig.’ 
Het gebouw met een gevel van hergebruikte stoeptegels en duurzaam hout heeft ondanks de soberheid wel een heel andere sfeer dan de 45 jaar oude gymzaal die er voorheen stond. ‘Veel warmer door al dat hout. Eén van de kinderen zei over de nieuwe gymzaal: “Het is alsof ik in een overdekt bos mag spelen”.’ De gebruikte stoeptegels zijn beschikbaar gekomen bij het zogenaamde tegelwippen in de gemeente, dat plaatsvindt met behulp van inwoners. Daarbij verdwijnen stenen en komt er groen voor in de plaats.  

Sport050
In Groningen moet een masterplan ervoor zorgen dat dit voorbeeld uit Haren een breed vervolg krijgt. Onder het plan worden de opgaven voor uitbreiding, vervanging, verbetering en verduurzaming in kaart gebracht van al het gemeentelijk sportvastgoed. De mate van energiezuinigheid van al die locaties is vastgesteld aan de hand van toegekende energielabels. ‘Daar is een stel adviseurs een jaar lang mee bezig geweest’, zegt Veltman. ‘Zo kunnen we bijvoorbeeld beter bepalen of je een heel oude gymzaal nog moet verbouwen of beter kunt afbreken en er een duurzaam exemplaar voor terug moet brengen.’ 
Onderdeel van het masterplan is het opstellen van een uitvoeringsagenda. Anders dan in Haarlem, zijn hiervoor in Groningen nog geen gelden beschikbaar. Naar verwachting zal dit gefaseerd verlopen. Intussen zet Groningen ook kunstmatige intelligentie in om de energiekosten in sportlocaties te verlagen, zoals voor een groot al wat ouder sportcomplex met ijsbaan en zwembad, twee grote energieslurpers. ‘Met behulp van AI worden alle aanwezige klimaatsystemen in het complex doorgemeten’, zegt Veltman. ‘Aan de hand van de data die daaruit komen, kunnen we zien hoe al die verschillende systemen presteren. En ze vervolgens zo instellen dat het zowel een energiebesparing als meer comfort voor de sporters oplevert. Een mooie tool die zichzelf snel terugverdient.’