VNG Magazine nummer 20, 20 december 2024
Tekst: Marten Muskee | Beeld: Elmer Spaargaren
Zonder kerncentrales gaat het niet lukken de klimaatdoelen te halen, zegt kernexpert Nasser Kalantar-Nayestanaki. Kleine, modulaire centrales kunnen een belangrijke rol spelen in de verduurzaming.
De boodschap van Nasser Kalantar-Nayestanaki, hoogleraar kernfysica en kernenergie aan de Rijksuniversiteit Groningen, is duidelijk. In Parijs zijn afspraken gemaakt hoe de opwarming van de aarde tegen te gaan. Om de uitstoot van CO2 terug te dringen, is een mix van energiebronnen nodig. ‘Zonder kernenergie redden we het niet tot 2050. Alle verschillende internationale rekenmodellen komen binnen een paar procent verschil uit op een aandeel kernenergie van rond de tien procent in de toekomstige energiemix. Dat is niet echt gigantisch.’
Deze maand bezocht Kalantar Zuid-Korea om daar met een delegatie in opdracht van het ministerie van Klimaat en Groene Groei meer kennis te vergaren rond alle aspecten van kernenergie, waaronder kleine modulaire kerncentrales (smr’s). Het ministerie werkt aan een nieuw kernenergieprogramma met daarin mogelijk een rol voor zulke kleine centrales.
Heeft Nederland kernenergie nodig om zelfstandig in duurzame energie te kunnen voorzien?
‘Alleen met wind en de zon redden we het niet. Ook hier is kernenergie nodig. Financieel gezien is dat volgens sommige berekeningen zelfs goedkoper dan andere alternatieven. Zo heb ik grote twijfels bij zonne-energie opgeslagen in batterijen. Je kunt berekenen hoeveel batterijen er voor deze opslag nodig zijn. We maken Moeder Aarde kapot vanwege de resources die daarvoor nodig zijn. Wat betreft die onafhankelijkheid, vraag ik me als internationaal wetenschapper af wat dat eigenlijk is. In principe hoort ieder land een alternatief voorhanden hebben wanneer een energiecrisis ontstaat. Zeker een rijk land als het onze. Nederland is net als ieder Europees land best kleinschalig. Europa hoort als eenheid antwoord te hebben op mogelijke crises. Ik noem het redundantie in het energiesysteem. Sommige oplossingen zijn heel duur, je kunt niet alles dubbel maken. Alle landen moeten hun rol op energievlak Europabreed spelen. Voor ons eigen belang zou Nederland echter dom bezig zijn als kernenergie geen onderdeel uitmaakt van de energiemix. Dat biedt ons de nodige flexibiliteit.’
Als fossiel wordt gesubsidieerd, waarom kernenergie dan niet?
De ecologische urgentie neemt toe, de publieke opinie draait bij en de politieke wil is er voor een groot deel. Is de kritische massa groot genoeg voor een nucleaire renaissance in Nederland?
‘Met mijn collega’s doe ik de test met onze studenten, jonge, nieuwsgierige mensen. Als ik hun zeven jaar geleden had gevraagd wie voor of tegen kernenergie was, dan was driekwart neutraal en de rest verdeeld. Stellen we dezelfde vraag nu, dan is rond de driekwart voor, iets van twintig procent neutraal en tien procent tegen. Bij één lezing die ik geef, verandert de helft van de meningen die tegen waren. De rugdekking van de maatschappij wordt steeds groter. Peilingen laten zo ongeveer zien dat de helft van de bevolking nu voor is en de andere helft neutraal of tegen.’
De opwekking van elektriciteit met kernenergie is de enige opwekking waar nog wat publiek geld bij moet. Als de overheid de economische risico’s niet wil afdekken, dan heb je toch geen businessmodel?
‘Mijn collega-hoogleraar economie Machiel Mulder heeft enige tijd geleden berekend wat er gebeurt als de subsidies op de fossiele energie worden stopgezet. Dan blijkt dat kernenergie in de energiemix prima betaalbaar is. Als fossiel wordt gesubsidieerd, waarom kernenergie dan niet? Alles wordt gesubsidieerd, maar rond kernenergie bestaat daarover discussie. Natuurlijk zijn de bedrijven aan zet als het gaat om de grote investeringen. Maar om kernenergie een goede start te geven, moet de regering eigenlijk gedeeltelijk garant staan voor de onvoorziene kant van het verhaal.’
Dat kerncentrales altijd veel duurder uitvallen dan verwacht en de bouw altijd uitloopt?
‘De twee argumenten die altijd worden gebruikt tegen kernenergie. Japan heeft als recordhouder een kerncentrale in vier jaar tijd gebouwd. Zuid-Korea doet dat in zeven jaar. Er is net een complex met vier reactoren geleverd aan de Verenigde Arabische Emiraten binnen de tijd en de begroting. Dat het Zuid-Korea wel lukt, komt vooral doordat eenzelfde team onder hetzelfde management jaar in, jaar uit samenwerkt om kerncentrales te bouwen. De regelgeving is ook daar zorgvuldig, ook daar kent men de gevaren. Zuid-Korea is niet minder veilig dan Nederland op dit vlak. Intussen doen wij er in Europa tien tot vijftien jaar over om een kerncentrale te bouwen. Hoe langer het duurt, hoe voorzichtiger investeerders zijn. Ze zijn er huiverig voor dat in the middle of the game de spelregels veranderen. Dat heeft niks te maken met kernenergie, maar met willekeurig overheidsbeleid. In dat opzicht is een maatschappelijke discussie relevant. Vinden we kernenergie belangrijk, maak daar dan consistente afspraken over, anders wordt het twee tot drie keer zo duur.’
Laten we beginnen met de bouw van twee grote centrales
Dan de klassieke beren op de weg. Kernenergie is gevaarlijk, en er zijn zorgen over het afval.
‘Als je kijkt naar het aantal ongelukken en doden, is kernenergie een van de veiligste bronnen in de industrie. Maar straling is geen grap. De ramp in Tsjernobyl ontstond door een menselijke fout. Er vielen zeven- à achtduizend doden en twintig- tot dertigduizend gewonden. Een omgeving van rond de honderd vierkante kilometer is onbewoonbaar verklaard. Ik ontken de feiten niet. De huidige derde en vierde generatie reactoren zijn echter onmiskenbaar veilig. Er zijn zo veel reactoren die elke dag actief zijn. Tsjernobyl is het enige serieuze ongeluk dat ooit gebeurd is. In Fukushima was het de tsunami die voor de meeste slachtoffers zorgde.
‘Wat betreft de opslag van afval, dan praat je voor de lange termijn over meer dan tweehonderdduizend jaar. De opslag voor een paar honderd jaar om het materiaal te laten afkoelen is te overzien. Dat is technisch opgelost. De belangrijkste vraag speelt rond opslagsystemen voor de lange duur. Daar worden veel studies naar gedaan. In Finland hebben ze de oplossing gevonden. Daar nemen ze volgend jaar een geologische opslagruimte in gebruik waar het afval twee miljoen jaar veilig ligt. Als Finland een oplossing vindt, kunnen andere landen dat ook. Gezien de opwarming van de aarde hebben we niet de luxe om te wachten op de ideale oplossing in alle landen. Door de weerstand tegen kernenergie heeft de ontwikkeling daarvan lang stilgelegen. Al die jaren zijn we fossiele brandstoffen blijven gebruiken. Dat heeft veel schade aan de aarde toegebracht.’
Is het goed dat de Nederlandse overheid de ogen richt op kleine kerncentrales?
‘Ik ben ook een groot voorstander van de small modular reactor. Belangrijkste reden zijn de kosten. Deze centrales worden modulair in fabrieken gebouwd en vervolgens ter plekke in elkaar gezet. Een tweede voordeel in een dichtbevolkt land als Nederland is dat je zo’n kleine centrale direct bij een grootverbruiker als Tata Steel kunt plaatsen. Sluit Tata Steel op den duur, dan kun je de centrale gebruiken voor het opwekken van waterstof. De smr’s functioneren naar behoren. Daar zijn allerlei tests mee gedaan, alleen nog niet op massaproductie. Rolls-Royce bouwt er één in opdracht van de Britse regering. Dat bedrijf heeft met een Nederlandse onderneming afgesproken om te onderzoeken of er voor ons land ook één kan worden gemaakt. Laten we beginnen met de bouw van twee grote centrales. Als de infrastructuur er dan ligt kun je daar waar nodig een kleine aan toevoegen. We moeten dan wel het probleem van human capital oplossen. Voor twee nieuwe reactoren zijn zo tien- tot vijftienduizend mensen met verschillende kennisniveaus nodig die met kernenergie kunnen werken.’
Wie is…
Nasser Kalantar-Nayestanaki is hoogleraar kernfysica en kernenergie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is ook wetenschappelijk directeur van ESRIG, het Groningse onderzoeksinstituut voor energie en duurzaamheid.