In tegenstelling tot drie jaar geleden zien we nu een groeiende belangstelling en verantwoordelijkheid bij gemeenten op het gebied van studie en onderzoek over het slavernijverleden. De vier grote gemeenten hebben al excuses aangeboden, net als het Nederlandse kabinet. Een aantal andere gemeenten heeft het voornemen uitgesproken om dat te doen.
Ook zien we een toename van aandacht voor stedelijke gedenktekens en worden budgetten vrijgemaakt ten behoeve van herdenkingsactiviteiten. Maar is dat voldoende?
In verband met de herdenking van 160 jaar afschaffing van de Nederlandse slavernij, op 1 juli, heeft het kabinet juli 2023-juli 2024 uitgeroepen tot het Nationale Herdenkingsjaar Slavernijverleden. Niet onbelangrijk om in dit verband de actieve rol van gemeenten, in samenspraak met burgergroepen, aan de orde te stellen. Juist vanwege dit bijzonder herdenkingsjaar zijn we op zoek gegaan naar de specifieke VNG-overkoepelende rol, betrokkenheid en strategie. 

De huidige aanpak van racisme is niet voldoende

Ons beeld is dat niet alle gemeenten nut en noodzaak van een herdenkingsactiviteit inzien. Speurwerk heeft eveneens geen overkoepelende VNG-strategie opgeleverd. 

Decennium
De Verenigde Naties hebben de jaren 2015-2024 uitgeroepen tot het decennium voor mensen van Afrikaanse afkomst, met als doel de mensenrechten voor deze groep te verbeteren. Hoewel dit decennium volgend jaar afloopt, wordt ervan uitgegaan dat de projecten een structureel karakter krijgen en duurzaam in beleid en uitvoering worden ingebed.
In Nederland is er echter weinig aandacht voor dit programma, terwijl discriminatie hier nog aanwezig is, ook in gemeenten zonder aantoonbaar slavernijverleden. Specifieke activiteiten zijn nodig omdat internationaal onderzoek heeft aangetoond dat het hier om de meest gemarginaliseerde burgergemeenschap gaat. 

Excuses veronderstellen adequaat overheidsbeleid

Wat te doen met een herdenkingsjaar zonder specifieke aandacht voor de bestrijding van vormen van meervoudig racisme tegenover mensen van Afrikaanse afkomst? De huidige aanpak is niet voldoende om deze vormen van racisme te bestrijden.

Erkenning
Gemeenten kunnen in georganiseerd verband een belangrijke rol vervullen om dit fenomeen volledig uit het openbare straatbeeld te verbannen. Ook omdat ‘excuses’ adequaat overheidsbeleid veronderstellen. Omdat je met excuses impliciet vertelt dat je wilt afrekenen met alles wat verwijst naar racistische systemen en fenomenen uit het verleden. Uniformiteit in bestuur, beleid en handelen, en dus ook het beschikbaar stellen van budget, zijn van belang om de pijlers ‘erkenning’, ‘rechtvaardigheid’ en ‘ontwikkeling’ van het VN-decennium uit te kunnen voeren. Maar een gemeentelijke brede visie hierop ontbreekt.
Het Landelijk Platform Slavernijverleden heeft een aantal beleidsintenties in kaart gebracht waaruit door maatschappelijke instellingen en organisaties kan worden geput. Dat begint met educatie over mensenrechten en geschiedenis van beladen termen als het n-woord of de discussie rond Zwarte Piet bij de intocht van Sinterklaas. Daarbij moet worden gekeken vanuit een meervoudig perspectief, niet alleen het Europese, maar ook vanuit de Afrikaanse geschiedenis. Belangrijk daarbij is daarom ook dat het overkoepelende team dat deze beleidskaders vormgeeft, een meervoudige achtergrond heeft. Alleen dan zet je als gemeente stappen in de aanpak van racisme.