Februari 2022. De Russische inval in Oekraïne leidde al snel tot een stroom van ontheemden, op zoek naar een veilige plek. Nederland vangt, georganiseerd door gemeenten, inmiddels 92.000 Oekraïners op. Een enorme opgave die, ondanks de aantallen en tijdsdruk, niet tot een continue crisissfeer heeft geleid.
Ter Apel, zomer 2022. Grote aantallen asielzoekers wachtten buiten op een plek in de opvang, georganiseerd door het rijk. Echter: het aantal opvangplekken blijkt al jaren niet toereikend. Dit heeft als gevolg dat gemeenten die dat kunnen óf zich daartoe geroepen voelen, (crisis)noodopvang uit de grond stampen.
Ter Apel, zomer 2023. Ook dit jaar moeten er veel meer plekken voor asielopvang komen dan gedacht. Je zou er moedeloos van kunnen worden. Of ligt hier nú een kans het anders aan te pakken? Ja! Voor een toekomstbestendige asielopvang moet de organisatie – dat heeft de opvang van Oekraïners ons geleerd – fundamenteel anders. 

Fair share
Elke gemeente en regio levert zijn fair share. Dat eerlijke aandeel wordt vastgelegd in de spreidingswet, die helaas nog even op zich laat wachten. Het aantal opgevangen asielzoekers zou overeen moeten komen met de wettelijke taakstelling voor de huisvesting van statushouders, die weer in verhouding staat met het inwonersaantal van een gemeente. Een kleine gemeente vangt ook op, maar kleinschalig, passend bij de omvang en aantal inwoners.

Meer partners die de asielopvang organiseren is vanuit risicospreiding noodzakelijk

De opvang van Oekraïense vluchtelingen bewijst dat gemeenten prima in staat zijn de huisvesting van ontheemden te organiseren. Het is echter niet realistisch dat het COA als enige partner de huidige problemen duurzaam oplost. Meer partners die de asielopvang organiseren, inclusief positionering bij meerdere ­ministeries, is vanuit risicospreiding noodzakelijk. Gemeenten en regio’s organiseren, net als bijvoorbeeld in Duitsland, met partnerorganisaties kleinschalige asielopvang. Het mooie is dat we daar al meer voorbeelden van zien in ons land.

Van AZC naar ABC
Draagvlak in de buurt is cruciaal: geen grootschalige AsielZoekersCentra (AZC), maar kleinschalige AsielBuurtCentra (ABC). Die hebben een meerwaarde voor de buurt, de bewoners profiteren mee met de activiteiten die er plaatsvinden. In Utrecht werken we al jaren volgens het Plan Einstein, dat in de kern een ABC is. Dat voorziet in flexibele en duurzame opvang, waar ook plek is voor andere woningzoekenden. Uit onderzoek komt naar voren dat Plan Einstein vrijwel geen overlast oplevert, maar wel meerwaarde voor de buurt. 

Bijna driekwart van de Oekraïense vluchtelingen is nu al aan het werk

De plek waar iemand in de opvang wordt geplaatst, is ook de plek waar diegene als statushouder gaat wonen, integreren en werken. Iedereen doet mee met de activiteiten in het ABC. Denk hierbij aan het leren van ondernemersvaardigheden, arbeidsmarktoriëntatie, sport en culturele activiteiten. De lange wachttijd wordt dan nuttig gebruikt voor persoonlijke ontwikkeling en het vergroten van het netwerk. En het mooie is: het aanbod geldt voor iedereen, óók voor buurtbewoners. 

Bureaucratische belemmeringen
Gemeenten, werkgevers, maatschappelijke organisaties en asielzoekers zelf, ze willen allemaal dat asielzoekers meteen aan het werk kunnen. Bijna driekwart van de Oekraïense vluchtelingen is nu al aan het werk. Het voorstel is dat asielzoekers zo snel mogelijk kunnen werken, met een snel verkregen burgerservicenummer en zonder bureaucratische belemmeringen.
Het COA stelt dat komend jaar 75.500 plaatsen voor opvang nodig zijn. We hebben nú de kans dat fundamenteel anders te organiseren: kleinschaliger, in nauwe samenwerking met de buurt(bewoners) en partnerorganisaties en iedere gemeente doet mee: van AsielZoekersCentrum naar AsielBuurtCentrum. Utrecht laat zien dat het kan.