Nee, zegt zowel de Amsterdamse wethouder Rutger Groot Wassink (GroenLinks) als de Groningse burgemeester Koen Schuiling: van de vorige vluchtelingencrisis, in 2015, is bijster weinig geleerd. De plannen die na die crisis door gemeenten én het rijk werden gemaakt voor een meer structurele opvangsystematiek, bleven bij het rijk in de la liggen. Het gevolg: een volledig verstopte asielketen, mensonterende beelden uit Ter Apel en verregaande noodmaatregelen vanuit Den Haag.

In juli stelde het Veiligheidsberaad het rijk daarom een deadline: uiterlijk 1 oktober moeten er plannen liggen om de asielopvang structureel op orde te krijgen. Gemeenten en veiligheidsregio’s willen met het rijk afspraken maken om uit de crisis te komen en te blijven. 

Groot Wassink is namens de VNG betrokken bij de gesprekken. Wat hem betreft worden de afspraken die gemeenten in 2020 met het rijk en provincies maakten, nieuw leven ingeblazen. De partijen spraken een vorm van flexibele opvang af: vaste opvanglocaties met genoeg bedden om ook een forse instroom van asielzoekers op te kunnen vangen. Het aantal bedden zou vervolgens niet meer zo snel moeten worden afgebouwd bij een lagere instroom, maar bijvoorbeeld beschikbaar gesteld kunnen worden aan studenten. Dat moet voorkomen dat het aantal opvangplekken te snel wordt afgebouwd, vooral omdat het steeds opnieuw inrichten van nieuwe locaties steeds moeilijker wordt.

‘We hebben als VNG bij de landelijke regietafel vaak herhaald dat we echt met die agenda aan de slag moeten’, zegt Groot Wassink. ‘Maar we zien dat het rijk dat heeft nagelaten. Dat is buitengewoon teleurstellend. Gemeenten zijn nu het falen van het rijk aan het oplossen. Daarom stellen we ook eisen.’

Ter Apel
De asielcrisis is het meest zichtbaar in Ter Apel. Soms wel honderden asielzoekers slapen daar buiten, vanwege een tekort aan crisisnoodopvangbedden en uit angst dat ze hun plek in de wachtrij verliezen als ze naar een noodlocatie gaan. 

De Veiligheidsregio Groningen heeft in juni GRIP4 afgekondigd. ‘De situatie is dermate ernstig dat de bijstand van alle Groningse gemeenten noodzakelijk is’, stelt Schuiling, voorzitter van de veiligheidsregio. ‘De stroom mensen is zeer onvoorspelbaar en ze zitten in heel nare omstandigheden. De hygiënische voorzieningen zijn volstrekt ontoereikend, er is te weinig zorg voorhanden, de politie vindt de situatie onbeheersbaar en er ontstaan spanningen tussen de asielzoekers.’ 

Door de wooncrisis stokt de doorstroom vanuit de asielzoekerscentra. Vluchtelingen die een verblijfsstatus krijgen, moeten doorstromen naar een reguliere woning. Die zijn er niet, waardoor zo’n 13.000 statushouders vastzitten in het azc en dan loopt ook Ter Apel vast. Bovendien kampt de IND, die de asielaanvragen in behandeling neemt, met een personeelstekort. Zo’n tweeduizend asielzoekers zijn nog niet geregistreerd. Vorige week kondigde de dienst aan een ‘inhaalslag’ te willen maken.

Zowel Schuiling als Groot Wassink doet een beroep op alle gemeenten om mee te helpen. Schuiling: ‘Als alle 344 gemeenten hun steentje zouden bijdragen, zou dit probleem heel goed oplosbaar zijn. Maar het zijn steeds dezelfde gemeenten die vooroplopen. Er zijn nu 140 opvanglocaties, maar dat komt niet vanzelf.’ Groot Wassink: ‘Dit probleem moet niet op de schouders van enkele gemeenten worden gelegd. Dit is echt een taak voor ons allen.’

Tubbergen
Zolang er geen structurele afspraken worden gemaakt, beroept het kabinet zich op noodmaatregelen. Staatssecretaris Eric van der Burg van Justitie en Veiligheid werkt aan wetgeving om gemeenten te verplichten opvangplekken te realiseren. Voorlopig maakt hij gebruik van het ruimtelijke-ordeningsinstrumentarium om gemeenten mee te krijgen. Het rijk kan daarmee de vergunningverlening naar zich toe trekken, zoals vorige week gebeurde in Tubbergen. Daar wil het COA een hotel ombouwen tot een azc met zo’n driehonderd bedden. Een ‘uitzonderlijke stap’, stelt

Van der Burg, maar noodzakelijk om genoeg opvangplekken te realiseren. Tubbergen reageerde ‘onaangenaam verrast’ op de aanwijzing.

De VNG spreekt van een ‘zeer vergaande maatregel die niet bijdraagt aan een structurele oplossing van het asielprobleem’. Maar, zegt Groot Wassink, ‘ik denk dat we niet anders kunnen. Buitengewone situaties vragen om buitengewone maatregelen.’ 

De zaak-Tubbergen onderstreept de noodzaak tot een bestuursakkoord, zegt Groot Wassink. Naast het uitvoeren van de afspraken uit 2020 zijn aanvullende maatregelen nodig. Zo moet het makkelijker worden om flexwoningen te bouwen, en moet het rijk – eerstverantwoordelijke voor de asielopvang – de regie nemen en gemeenten financieel steunen bij de uitvoering.