Gemeenteraadsleden van landelijke partijen verwachtten in 2014 weinig van lokale partijen. Die zouden inwoners niet beter met hun gemeentebestuur kunnen verbinden. Lokale partijen vonden begrijpelijkerwijs het tegendeel. Daarin viel Jan van Zanen hen later bij. Bij zijn afscheid als VNG-voorzitter stelde hij dat landelijke partijen kunnen leren van de verbindende opstelling van lokale partijen. Dat roept de vraag op of lokale partijen zich inderdaad onderscheiden van landelijke partijen in de manier waarop zij inwoners en gemeentebestuur verbinden. Daarbij is hier de aandacht gericht op de volksvertegenwoordigende rol van raadsleden. Vullen raadsleden van lokale partijen die rol nu anders en beter in dan raadsleden van landelijke partijen? Draagt die rolinvulling bij aan de electorale aantrekkingskracht van lokale partijen? En sluit die rolinvulling aan bij de voorkeuren van mensen met weinig politiek vertrouwen, waarmee juist nu verbinding wordt gezocht?

Volksvertegenwoordiging
In deze bijdrage staan vier vormen van volksvertegenwoordiging centraal: 
a. de raad als afspiegeling van de bevolking; 
b. een raadslid als vertrouwenspersoon die op basis van kennis over de lokale samenleving, deskundigheid en onderling debat zijn eigen inzicht volgt bij besluiten; 
c. een raadslid als partijganger die bij besluitvorming de partijlijn volgt en opkomt voor zijn partij en haar kiezers; 
d. een raadslid als democratische procesbewaker die zich inzet om inwoners zo veel mogelijk te laten mee besluiten en bij besluitvorming zo veel mogelijk rekening houdt met alle betrokken belangen. 

De verwachting vooraf is dat raadsleden van lokale partijen minder belang hechten aan de rol van partijganger, omdat ze meer actief zijn voor het behoud van hun gemeente, wijk of dorp en niet zozeer voor een (partij)ideologie. Daarnaast is de verwachting dat lokale partijen de rol van democratische procesbewaker belangrijker vinden, omdat ze kritischer zijn op burgerparticipatie en ook vaker een protestkarakter hebben. De analyses bevestigen deze verwachtingen. Niettemin zijn de verschillen beperkt. Raadsleden van zowel lokale als landelijke partijen vinden de rollen van vertrouwenspersoon en democratische procesbewaker het belangrijkst.

Verschillen tussen kiezers
De verschillen tussen kiezers van lokale en landelijke partijen blijken eveneens beperkt. Beide groepen hechten vooral belang aan de rollen van vertrouwenspersoon en democratische procesbewaker. Raadsleden en kiezers van lokale partijen hechten daarnaast aan afspiegeling, terwijl raadsleden en kiezers van landelijke partijen de rol van partijganger ook van belang vinden. Ondanks de grote onbekendheid van raadsleden kan de volksvertegenwoordigende wijze van lokale partijen aantrekkingskracht hebben gehad, omdat kiezers van lokale partijen veruit het meest belang hechten aan lokale politiek bij hun stemkeuze. 

Raadsleden en kiezers van lokale partijen hechten aan afspiegeling

De voorkeurswijzen van volksvertegenwoordiging van raadsleden van zowel lokale als landelijke partijen bieden aansluiting bij de voorkeuren van mensen met weinig politiek vertrouwen. Omdat lokale partijen net als mensen met weinig politiek vertrouwen de rol van democratische procesbewaker het belangrijkst vinden, is evenwel te stellen dat ze beter aansluiting vinden bij hen.
De slotsom is dat de verschillen in voorkeurswijze van volksvertegenwoordiging tussen raadsleden van lokale en landelijke partijen beperkt zijn. Scepsis over lokale partijen is daarom misplaatst. De rol van democratische procesbewaker is voor beide groepen raadsleden een recept om de lokale democratie een impuls te geven. Door zichtbaar inbreng op te halen bij inwoners én terug te koppelen wat ze daarmee hebben gedaan, kan de vertrouwensrelatie tussen inwoners en gemeentebestuur worden versterkt.