‘Koester de democratie.’ Het is een dringende oproep van de commissie-Marcouch om de democratische rechtsorde weer voor iederéén te laten werken. Waren we dat dan een beetje vergeten? ‘Vergeten niet zozeer’, zegt Ahmed Marcouch, in het dagelijks leven burgemeester van Arnhem. ‘We beseffen wel degelijk hoe fijn het is om te leven en werken in een democratie. Wat we wél een beetje vergeten zijn, is dat we die democratie moeten onderhouden en erin moeten blijven investeren. Dat is wat wij als commissie constateren. Dat investeren doen we vooral door die democratie vitaal te houden er actief aan mee te doen. Door meer te participeren.’
Begin deze maand publiceerde zijn commissie een advies over wat er nodig is om het vertrouwen te herstellen, ook op lokaal niveau. Het rapport is een oproep aan alle Nederlanders. ‘Maar in het bijzonder aan de mensen die actief zijn in de politiek en de media en uiteraard in het openbaar bestuur’, zegt Marcouch. ‘Zowel landelijk als lokaal. Met elkaar belichamen zij de democratische instituties en staan we voor de geloofwaardigheid ervan. We kunnen de burgers inspireren om mee te doen aan die democratie. Maar we kunnen haar ook ondermijnen. En dat is wat gebeurt als de democratie niet meer geloofwaardig is voor iedereen. Daar moeten we voor waken.’

Polarisatie
Op wezenlijke onderdelen is actie nodig om de democratische rechtsorde te versterken, constateert de commissie. ‘Het is nog niet te laat, maar we kunnen zo niet doorgaan.’
Dat klinkt alarmistisch en dat is het volgens Marcouch ook. ‘We leven in een tijd van grote crises. Denk aan het klimaat en de woningmarkt. Maar er is ook een sociale crisis en daar gaat ons onderzoek met name over. Overal moeten politieke keuzes over worden gemaakt, polarisatie ligt op de loer en de voedingsbodem voor radicalisering steeds groter. Met als gevolg dat mensen zich steeds meer afwenden van de democratie.’

Het is nog niet te laat, maar we kunnen zo niet doorgaan

Dat zijn precies de symptomen van een slecht onderhouden democratische rechtsorde. Symptomen die volgens Marcouch door de hele samenleving heen lopen. ‘Aan democratische instituties dus de plicht om het zo te organiseren dat het wél werkt.’
Marcouch kijkt onder meer naar gemeenten. Juist dáár speelt de sociale crisis een rol. ‘Het organiseren van een meer toegankelijke democratie is dan belangrijk. Eentje die wordt herkend en gebruikt door alle Nederlanders. De democratische instituties zijn in de loop der jaren steeds meer op afstand komen te staan. Het mens-tot-menscontact is een beetje verdwenen. Dat begint al simpel bij het loket. Kun je als burger nog naar een balie? Voelt de gemeente zich nog wel genoeg verantwoordelijk en betrokken bij zaken en voorzieningen die extern zijn uitbesteed? Als commissie zien wij voor de lokale overheid ook een belangrijke rol in het activeren en stimuleren van participatie. Dus burgers actief maken en zorgen dat ze elkaar ontmoeten en actief aan de slag gaan met wat voor hen belangrijk is. Daarbij hoort een gemeente die aanraakbaar en aanspreekbaar is en die wordt herkend door alle Nederlanders.’

Debatcultuur
Over de politieke debatcultuur en de gebruikte taal op sociale media is de commissie ook kritisch. ‘Als actieve deelnemer aan de democratie heb je een verantwoordelijkheid’, aldus Marcouch. ‘De voorzitter van de Tweede Kamer roept het al jaren: er kijken mensen mee dus je hebt een voorbeeldfunctie. Dat geldt ook voor de lokale politiek. Natuurlijk mag iedereen zijn eigen opvattingen hebben, maar houd het wel netjes en ga elkaar niet beledigen of intimideren.’ 
In het ergste geval leiden die bedreigingen ertoe dat mensen niet meer de politiek of het bestuur in willen, ziet Marcouch. ‘En dat is zo jammer, juist als je zo graag iets wil betekenen voor je eigen stad. Kortom, woorden doen ertoe. Ze belichamen de geloofwaardigheid van de democratie. Laten we dus met elkaar die morele norm stellen.’ Maar ook naar de buitenwereld toe. Marcouch: ‘Niets legitimeert geweld en bedreiging. De voedingsbodem daarvoor moet worden aangepakt.’
Belangrijk daarnaast is volgens Marcouch dat de lokale overheid niet alleen maar blijft hangen in die standaardtaken en bevoegdheden. ‘Gemeenten kunnen een belangrijke rol vervullen in de participatie van burgers’, vindt hij. ‘Geef ze een stem en een podium. Help ze bij het formuleren van hun mening en geef ze een plek om die te uiten. Als burgemeester van Arnhem ben ik ook de megafoon voor de burgers. Maar vooral ook: sta stil bij het mooie dat we hebben, maak er gebruik van en vier het. Op 5 mei vieren we de vrijheid. Dat vinden we normaal. Maar democratie is ook een verworvenheid die we moeten koesteren. Waarom vieren we niet ook eens per jaar de Dag van de democratie en staan we stil bij alle rechten die we daaromheen hebben?’