VNG Magazine nummer 17, 10 november 2023
U herkent ze waarschijnlijk ook uit uw eigen gemeenteraad: de mensen die zeggen dat zijzelf en hun politieke partij tot het ‘politieke midden’ behoren. Sommigen van uw collega’s hebben welllicht inderdaad zeer gematigde standpunten en opinies, gebruiken doordachte argumentaties als ze spreken en zijn voorstander van kleine beleidsstapjes in plaats van grote ideologische vergezichten en revolutionaire ingrepen. Het midden klinkt voor veel mensen ook als ‘redelijk’ en suggereert ‘compromisbereidheid’ en ‘zoeken naar consensus’.
Maar niet iedere politicus die zegt in het politieke midden te staan, is ook daadwerkelijk genuanceerd en gematigd. Een eerste politieke diersoort die zichzelf camoufleert als ‘gematigd midden’ is de conflictontkenner. Hij ontkent vaak het bestaan van belangrijke en diepe sociale scheidslijnen: ‘links en rechts bestaan helemaal niet meer, alleen het gezond verstand telt’, hoor je dan. Vaak zijn het lokale partijen die net doen of ze buiten het gewone politieke landschap staan of ‘boven het politieke gekrakeel’, of gaat het om cliëntelistische partijen die heel specifieke belangen dienen.
Vooral op de populistische flanken kom je ‘centristen’ tegen
Andere politici en partijen die het midden claimen zijn in feite extremisten met zeer ongenuanceerde standpunten. Zij mixen extreemrechtse posities op culturele issues met linkse economische standpunten en doen dan net alsof dat netjes uitmiddelt tot een gematigde positie. Ze zijn voorstander van hard overheidsingrijpen als het gaat om criminaliteit, maar totale laisser-faire als het gaat om de economie of vaccinaties. Havik voor Israël, maar bereid om Oekraïne weg te geven aan Poetin. Ze presenteren een mix aan extremistische overtuigingen als een gebalanceerd en redelijke positie, maar in feite is het een explosief vat aan radicalisme. Vooral op de populistische flanken kom je dergelijke ‘centristen’ tegen, die dan ook nog claimen dat ze de meerderheid van het volk representeren en ‘eigenlijk zeggen wat de meeste mensen denken’.
De laatste variant vinden we bij de nieuwste partij in Nederland. NSC van Pieter Omtzigt neemt op bijna alle relevante vraagstukken eerst een hap meel in de mond voordat hij het partijstandpunt formuleert. Het klinkt allemaal genuanceerd, maar de posities worden met opzet vaag gehouden zodat de daadwerkelijke ideologische oriëntaties zelf voor het meest getrainde oog diep verborgen blijven onder een trits aan complexe bewoordingen en formuleringen. Op die manier kan er meer nadruk worden gelegd op de harde anti-establishment-retoriek die door alle bijdragen van Nieuw Sociaal Contract heen sijpelt.
Het politieke midden zit ook in uw gemeente vol kiezers, maar er zijn maar heel weinig echte centrumpartijen.
André Krouwel is oprichter van Kieskompas en werkt als politicoloog aan de Vrije Universiteit: andre.krouwel@vu.nl, @AndreKrouwel