Deze week verscheen het rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) met de uitkomsten van het onderzoek naar vijf jaar decentralisaties in het sociaal domein. Voor gemeenten een spannend moment.

Vóór 2015 was de ondersteuning van kwetsbare burgers niet op orde. Dat was een van de redenen dat gemeenten de verantwoordelijkheid namen voor de uitvoering van het sociaal domein. Omdat zij dichter bij de burger staan, waren gemeenten ervan overtuigd dat zij betere resultaten zouden behalen dan de provincies en het Rijk. Uit het onderzoek van het SCP blijkt echter dat dit streven niet helemaal is waargemaakt.

Meer mensen met een hulpvraag weten de weg naar de gemeente te vinden. Dat is een positieve ontwikkeling, maar heeft als keerzijde dat de vraag naar zorg enorm is toegenomen, terwijl de financiële middelen daar ver bij achterblijven. We zien dit natuurlijk al jaren terug in de tekorten in de jeugdzorg. Sinds de invoering van het abonnementstarief in de Wmo zijn de tekorten nog verder opgelopen.

De decentralisaties gingen gepaard met een korting van de budgetten. Als je kijkt naar de middelen die gemeenten tot hun beschikking hadden en de enorme opgave die daarmee moest worden uitgevoerd, dan hebben we het nog goed gedaan. Maar gemeenten bleken minder mogelijkheden te hebben om het goedkoper te doen dan vooraf was ingeschat. Aanvankelijk werd ingezet op zelfredzaamheid, eigen inbreng en participatie van inwoners, maar die verwachtingen bleken niet realistisch. Juist inwoners die hulp nodig hebben, kunnen niet terugvallen op hun eigen kracht en netwerk. Daar is een inschattingsfout gemaakt.

We moeten ook de hand in eigen boezem steken

In het rapport stellen de onderzoekers dat de betrokken ministers nu aan zet zijn. Zij moeten heldere doelen stellen en de verschillende regelingen beter op elkaar afstemmen. Daarnaast kan het Rijk gemeenten op verschillende manieren helpen om kwetsbare burgers beter te ondersteunen. Daar ben ik het hartgrondig mee eens. Dit soort grote veranderingen kun je alleen maar succesvol realiseren als je als één overheid samen optrekt.

Maar ik ben ook van mening dat wij de hand in eigen boezem moeten steken. Uit het onderzoek blijkt dat gemeenten geneigd zijn de lichtere hulpvragen als eerste op te lossen, omdat deze goedkoper zijn en meer kans van slagen hebben. Met als gevolg dat de zwaardere en complexere hulpvragen onvoldoende aan bod komen, en tot een stapeling van problemen leiden. Zoals ik al eerder zei: voor de meest kwetsbare mensen wordt het slechtst gezorgd. Gemeenten mogen daar niet debet aan zijn. Laten we als één overheid, samen met de zorgaanbieders, het sociaal domein op koers brengen.